Kelam Deneme

17. yüzyıl Osmanlı medreselerinde bir ders halkasında, hocaefendi öğrencilerine Kelam ilminin tarihsel dönüşümünü anlatıyor. "Mütekaddimun döneminde Kelam, naslarla sınırlıyken, Gazzali ile birlikte felsefi argümanlar nasıl benimsendi?" diye soruyor. Öğrencilerden biri, "Gazzali, mantığı Kelam'a dahil ederek metodolojiyi genişletti" diye cevaplıyor. Başka bir öğrenci itiraz ediyor: "Hayır, Müteahhirun dönemi İbn Rüşd'ün eleştirileriyle şekillendi!" Bu tartışmaya göre, Kelam ilminin dönemsel evrimi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

• Mütekaddimun dönemi tamamen nakil merkezliydi; felsefeden tamamen uzak duruldu.

• Gazzali, mantık ve felsefeyi Kelam'a entegre ederek Müteahhirun dönemini başlattı.

• Müteahhirun dönemi, Haricilerin siyasi etkisi altında gelişti.

• Mütekaddimun döneminde Kelam, sadece ahiret konularını ele aldı.

• İbn Rüşd, Kelam'ın Mütekaddimun dönemindeki temellerini attı.

Emevi dönemi sarayında, Halife Yezid ile bir Cebriyye âlimi arasında tartışma yaşanıyor. Âlim, "İnsan fiilleri Allah'ın kaderiyle belirlenir; kulun iradesi yoktur" diyor. Yezid, "Öyleyse benim hilafetim de Allah'ın takdiridir; muhaliflerim neden isyan ediyor?" diye soruyor. Âlim, "Onların isyanı bile kaderin bir parçasıdır" diye cevaplıyor. Cebriyye mezhebinin insan iradesine bakışı ve bu görüşün siyasi sonuçları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

• İnsan iradesini reddeder; bu görüş Emevi yönetiminin meşruiyetini güçlendirmiştir.

• İnsanın sınırlı özgürlüğü olduğunu savunur; Haricilerle ittifak kurmuştur.

• İradeyi tamamen kula ait görür; Abbasi ihtilaline zemin hazırlamıştır.

• Fiillerde insanın rolünü vurgular; Mutezile ile benzer görüşlere sahiptir.

• Kaderi reddeder; Mürcie mezhebinin temelini oluşturmuştur.

Semerkant medreselerinde İmam Maturidi'nin "Kitabü't-Tevhid" eseri üzerine bir ders işleniyor. Hoca, "Maturidi'ye göre bilginin kaynakları nelerdir?" diye soruyor. Bir öğrenci, "Duyular, akıl ve vahiy" diye cevaplıyor. Diğeri ekliyor: "Ancak vahiy olmadan ahlaki ilkeler bilinemez!" Maturudiyye mezhebine göre bilgi kaynakları ve ahlaki ilkelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

• Ahlaki ilkeler yalnızca vahiy ile bilinebilir; akıl yetersizdir.

• Temel ahlaki ilkeler akılla bilinir; detaylar vahye dayanır.

• Bilgi sadece duyularla elde edilir; akıl ve vahiy ikincildir.

• Vahiy olmadan hiçbir bilgi mümkün değildir.

• Akıl, vahyi tamamen dışlar; çatışma kaçınılmazdır.

Endülüs'te bir camide, halk imamet meselesini tartışıyor. Biri, "Halife Kureyş'ten olmalıdır" diyor. Diğeri, "Allah'ın emirlerini uygulayan herkes halife olabilir" şeklinde karşı çıkıyor. Tartışma, Haricilerin Nehrevan Savaşı'ndaki tutumuna kadar uzanıyor.

Haricilerin imamet anlayışı ve bu anlayışın siyasi sonuçları aşağıdakilerden hangisinde doğru ifade edilmiştir?

• Halifenin Kureyş'ten olmasını şart koşarlar; Emevileri desteklemişlerdir.

• Halife seçimle belirlenmeli ve şartları taşıyan herkes olabilir; bu görüş Hz. Ali ile çatışmalarına yol açmıştır.

• İmamet sosyal bir ihtiyaç değil, dini bir zorunluluktur; Şia ile ortak hareket etmişlerdir.

• Halifenin peygamber soyundan gelmesini savunurlar; Abbasilerle ittifak kurmuşlardır.

• İmamet tamamen lütuftur; halkın seçimine karşı çıkmışlardır.

10. yüzyıl Bağdat'ında, bir Müşebbihe mensubu ile bir Mutezili âlim tartışıyor. Müşebbihe taraftarı, "Allah'ın eli ve yüzü vardır; bunlar tevil edilemez" diyor. Mutezili âlim, "Bu teşbihtir; Allah'ı yaratılmışlara benzetmek küfürdür!" diye karşı çıkıyor.

Teşbih ve tenzih tartışmaları bağlamında aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

• Müşebbihe, Allah'ın sıfatlarını tevil eder; Mutezile ise olduğu gibi kabul eder.

• Mutezile, haberi sıfatları tevil eder; Eşari ise teşbih görüşünü benimser.

• Mücessime, Allah'ı cisimleştirir; Selefiyye ise sıfatları tevil etmeden kabul eder.

• Maturudiyye, Allah'ın sıfatlarını zatından ayrı görür; bu nedenle teşbih ile suçlanır.

• Hariciler, tenzih görüşünü benimser; bu yüzden siyasi çatışmalardan uzak durmuşlardır.

Tarih dersinde öğrenciler, Abbasiler dönemindeki "Mihne Olayları"nı inceliyordu. Hoca, "Halife Me’mun, Kur’an’ın mahluk olduğunu kabul etmeyen âlimleri cezalandırmıştı," dedi. Bir öğrenci, "Bu tartışma neden bu kadar önemliydi?" diye sordu.

Mu’tezile’nin Kur’an’ın mahluk olduğunu savunmasının temel teolojik gerekçesi aşağıdakilerden hangisidir?

• Allah’ın zatından ayrı sıfatların olmaması.

• Kur’an’ın insanlar tarafından anlaşılabilir olması.

• Peygamberin beşer üstü özellikler taşıması.

• Ahirette Allah’ın görüleceği inancı.

• İnsan iradesinin mutlak özgürlüğü.

Bir köyde kuraklık nedeniyle halk açlık çekiyor. Yaşlı bir adam, "Rızkımız Allah'tandır; sabretmeliyiz" diyor. Genç bir çiftçi itiraz ediyor: "Çalışmazsak rızık gelmez; kaderi bahane edemeyiz!"

Rızık ve kader ilişkisi bağlamında aşağıdakilerden hangisi Maturudiyye mezhebinin görüşünü yansıtır?

• Rızık tamamen kaderle belirlenmiştir; çaba boşunadır.

• Rızık, çaba ile elde edilir; ancak Allah'ın takdiriyle sınırlıdır.

• Haram yoldan kazanılanlar rızık sayılmaz.

• Rızık yalnızca helal yollarla kazanılabilir.

• Çaba göstermek, kaderi değiştirir.

Bir Kelam dersinde hoca, "Kıyasü'l-gāib ale's-sâhid nedir?" diye soruyor. Öğrencilerden biri, "Görünen ile görünmeyen arasında benzerlik kurmaktır" diye cevaplıyor. Hoca örnek veriyor: "Ağaçların yeniden canlanmasından hareketle öldükten sonra dirilişi ispatlamak gibi."

Aşağıdaki istidlal yöntemlerinden hangisi "sonuçtan sebebe dayalı akıl yürütme"yi ifade eder?

• Sebr ve Taksim

• İstikrâ

• Temânu

• İn'ikâs

• Hissiyyât

Bir felsefe sempozyumunda, "Peygamberlik iddiaları nasıl ispatlanır?" sorusu tartışılıyor. Bir konuşmacı, "Mucize, peygamberin doğruluğunu kanıtlar" diyor. Diğeri, "Ahlaki üstünlük ve toplumsal etki de ölçüt olmalıdır" şeklinde ekliyor.

Mutezile mezhebine göre peygamberliğin ispatı için aşağıdakilerden hangisi temel kriter değildir?

• Mucize gösterilmesi

• Akla uygun tebliğde bulunulması

• Toplumu ahlaken dönüştürmesi

• İlahi kitapla desteklenmesi

• Siyasi otorite kazanması

Abbasi Halifesi Memun döneminde, "Kur'an mahluk mudur?" tartışması nedeniyle birçok âlim işkence görüyor. Ahmed b. Hanbel, "Kur'an Allah'ın kelamıdır; mahluk değildir" diyerek direniyor. Halife ise Mutezile âlimlerinin görüşünü benimsiyor.

Halku'l-Kur'an tartışmaları ve Mihne Olayları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

• Mutezile, Kur'an'ın mahluk olduğunu savunarak devlet desteği aldı.

• Eşari mezhebi, Kur'an'ın ezeli olduğunu reddetti.

• Ahmed b. Hanbel, Mutezile ile aynı görüşü paylaştı.

• Mihne Olayları, Haricilerin baskısıyla başlatıldı.

• Kur'an'ın mahluk olduğu fikri, Şia tarafından ortaya atıldı.