ББМЖ 2 9сынып

Тынысалу- ағза мен қоршаған орта арасындағы газ алмасу.Тынысалу мүшелеріне мұрын қуысы, жұтқыншақ, көмей, кеңірдек, бронхылар мен өкпе жатады. Ауа өкпеге бронхылар бойынша өтеді. Бронхиолалар өкпе көпіршіктері-альвеолалар арқылы аяқталады. Әрбір альвеола қан капиллярлы торымен шырмалған. Ол оттекпен қанығып, артерия қанына айналады. Тыныс алу типтері. Энергия алу үшін қоректік заттардың оттексіз ыдырау үдерісі анаэробты тыныс алу деп аталады. Оттексіз тіршілік ете алатын тіршілік иелері-аэробты ағзалар деп аталады. Анаэробты және аэробты тыныс алудың химиялық реакциялары жинақталған түрде мынадай болады: Анаэробты үдеріс: С6Н12О6---2С3Н6О3+2АТФ Аэробты үдеріс: С6Н12О6 -- 6СО2+Н2О+36 АТФ

1. Оттек тамақпен бірге алған органикалық заттардан

• энергия алу үшін

• газ алмасу үшін

• тотығу үшін

• көмірқышқыл газын шығару үшін

9 санымен көрсетілген тынысалу мүшесі:

• көмей

• жұтқыншақ

• кеңірдектің жартылай шеміршекті сақинасы

• кеңірдек

Қан оттекпен қаныққан соң өкпеде болған ауаның құрамы өзгереді.Тыныс алғандағы азоттың пайыздық мөлшері

• 21%

• 16%

• 78%

• 4%

Глюкоза көмірқышқыл газымен суға дейін толық ыдыраған кезде түзілетін АТФ молекуласының саны

• 38

• 36

• 34

• 2

Нефрон- адам және басқа омыртқалылардың құрылымдық әрі қызметтік бірлігі. Нефрон кеңейтілген бөлік-капсуладан және ирек бүйрек өзекшесінен тұрады. Бірақ тек сүтқоректілер мен адамда нефрон ұзын ирек өзектен тұрады. Ерекше эпителий жасушаларының бір қабатынан түзілген нефрон қабырғасы маңызды қызмет-қан тазартуға қатысады. Сүзу үдерісі жүретін басты себеп- шумақ капиллярларында жоғарғы қысым болады. Абсорбция- қандай да бір зат молекулаларының белгілі бір «шекарада» жинақталуы. Реабсорбция- кері сіңіру (сору) үдерісі, яғни нефронға, қан ағымына түскен заттарды кері қайтару үдерісі.

Бауменов капсуласы көрсетілген сан:

• 6

• 4

• 1

• 5

Ультрасүзу

• қанның сұйық бөлігінің плазманың капиллярлар шумағынан нефрон капсуласына түсуі

• капиллярларға кең артерия арқылы түсіп, тар артерия бойымен шығуы

• ирек өзекке түскен молекулалардың қанға бармай тұрып шоғырлануы

• қанға су мен глюкозаның қайтуы

Нефронның 3 санымен көрсетілген мүшесі

• Генле ілмегі

• Бауменов капсуласы

• дистальді ирек өзек

• проксималды ирек өзек

Абсорбция

• капиллярларға кең артерия арқылы түсіп, тар артерия бойымен шығу

• қандай да бір зат молекулаларының белгілі бір «шекарада» жинақталуы.

• ирек өзекке түскен молекулалардың қанға бармай тұрып шоғырлануы

• қанның сұйық бөлігінің плазманың капиллярлар шумағынан нефрон капсуласына түсуі

Адам үшін негізгі сезім мүшесіне көру жатады. Қоршаған әлем туралы ақпараттардың басым бөлігін көру арқылы қабылдаймыз.Оның сезімтал жасушалары-фоторецепторлар. Ол заттардан шағылысқан жарықты қабылдайды. Көздің құрамына қосымша бөліктері: қабақ, қас, кірпік, жас безі, көз бұлшықеттері, көз немесе көз алмасы кіреді. Көз алмасы үш қабық пен «оптикалық жүйеден» тұрады. Сыртқы бірінші қабығы- тығыз дәнекер ұлпасынан тұратын – ақ қабық. Ол екі қабыққа бөлінеді: ақ қабық пен қасаң қабық. Ортаңғы екінші қабық- тамырлы қабық. Оның көптеген ұсақ қан тамырлары көзді қоректік заттармен және оттекпен қамтамсыз етеді. Ішкі үшінші қабық -тор қабық. Онда жарыққа сезімтал рецепторлар орналасқан. Бұл заттардан шағылысқан жарық сәулелері түскен кезде қозу пайда болатын жүйке талшықтары- жүйке импульсі.

1. Суретте көз бұршағы көрсетілген сан:

• 11

• 15

• 5

• 4

2. Сезімтал жасушалар:

• оптикалық жүйе

• фоторецепторлар

• нейрон ядросы

• қарашық