Оқу сауаттылығы Райхан

Әлемдегі ең үлкен шөл 9 000 000 шаршы км аумақты қамтитын Сахара шөлі. Бұл құмды шөл Солтүстік Африканың бүкіл жазығын алып жатыр. Туаректік диалектіде «Сахара» сөзі «шөл» деген мағынаны береді.

Құмды, шөлейтті аймақтың жаз мезгіліндегі температурасы 58 градусқа дейін көтеріледі, ал қыста 15-28 градус аралықты ұстап тұрады.
Шөл даланың кейбір бөліктерінде бірнеше жылдар бойы жаңбыр тамшысы тимеген жерлерде бар.

Сахарадағы жалғыз су көзі – Ніл өзені. Шығысқа қарай ағатын аталмыш өзен кұмды аймақтың басым бөлігін басып өтеді, дегенмен Сахараның кей бөлігінде ылғалды алқаппен жер астындағы бұлақтан шығатын құдық бар. Бұл ерекше құмды аймақта джиппен серуендеуге келген туристер үшін арнайы бөлімшелер орналасқан. Сахара шөлінде құрма ағаштарымен дәмі тіл үйірер жүзім өседі екен.

1. Сахара шөліне тән ақпарат

• Жаңбыр барлық жерге жауады

• Кейбір жемістер өседі.  

• Жазда температура түседі.  

• Сахара Африканың бір бөлігінде.  

Әлемдегі ең үлкен шөл 9 000 000 шаршы км аумақты қамтитын Сахара шөлі. Бұл құмды шөл Солтүстік Африканың бүкіл жазығын алып жатыр. Туаректік диалектіде «Сахара» сөзі «шөл» деген мағынаны береді.

Құмды, шөлейтті аймақтың жаз мезгіліндегі температурасы 58 градусқа дейін көтеріледі, ал қыста 15-28 градус аралықты ұстап тұрады.
Шөл даланың кейбір бөліктерінде бірнеше жылдар бойы жаңбыр тамшысы тимеген жерлерде бар.

Сахарадағы жалғыз су көзі – Ніл өзені. Шығысқа қарай ағатын аталмыш өзен кұмды аймақтың басым бөлігін басып өтеді, дегенмен Сахараның кей бөлігінде ылғалды алқаппен жер астындағы бұлақтан шығатын құдық бар. Бұл ерекше құмды аймақта джиппен серуендеуге келген туристер үшін арнайы бөлімшелер орналасқан. Сахара шөлінде құрма ағаштарымен дәмі тіл үйірер жүзім өседі екен.

 2. Мәтін түрі

•  Ғылыми аннотация

• Күрделі тезис  

• Ақпараттық мәтін

• Сыни шолу

Ежелгі заманда соғыс арбалары ұрыс даласында өте маңызды болған. Көбінесе қақтығыстарда осындай көліктері бар армия жеңіске жетті. Таяу Шығыс пен Жерорта теңізінде арбалар біздің эрамызға дейінгі 500 жылға дейін қолданылған. Жаңа дәуірдің басында олар Батыс Еуропада жоғалып кетті. Ең ұзын күймелер Қытай мен Оңтүстік-Шығыс Азияда болған, олар орта ғасырдың соңына дейін сұранысқа ие болды.

Күймелер ұрыс кезінде соғыс арбалары болашақта танк сияқты рөл атқарды. Олар жау қатарына тәртіпсіздік әкелуге мәжбүр болды. Дәл арбалардың көмегімен жаудың қалың сапын бұзып өтті. Күймелерде найзашылар, найза лақтырушылар немесе садақшылар болған. Олар жаудың күшін жойды.

Атты әскерлер сияқты арбалар да мұндай текетіреске дайын емес жаяу әскерді шошытып, үрейлендірді. Көбінесе жаяу милиция өлімнің жақындағанын күтпей, арбалардан үрейлене қашып кетті.

Соғыс арбалары да қоғамдағы әлеуметтік ортаның айқын көрсеткіші болып табылады. Олар тек елдің бай тұрғындарының меншігінде болды. Сонымен қатар, жауынгерлік арбалар бір мемлекетте жылқы шаруашылығын дамытуға жақсы негіз болды.

3.Мәтін бойынша сұранысқа ие болған

• Соғыс арбалары

• Атты әскерлер  

• Ең ұзын күймелер

• Жаяу әскерлер  

Ежелгі заманда соғыс арбалары ұрыс даласында өте маңызды болған. Көбінесе қақтығыстарда осындай көліктері бар армия жеңіске жетті. Таяу Шығыс пен Жерорта теңізінде арбалар біздің эрамызға дейінгі 500 жылға дейін қолданылған. Жаңа дәуірдің басында олар Батыс Еуропада жоғалып кетті. Ең ұзын күймелер Қытай мен Оңтүстік-Шығыс Азияда болған, олар орта ғасырдың соңына дейін сұранысқа ие болды.

Күймелер ұрыс кезінде соғыс арбалары болашақта танк сияқты рөл атқарды. Олар жау қатарына тәртіпсіздік әкелуге мәжбүр болды. Дәл арбалардың көмегімен жаудың қалың сапын бұзып өтті. Күймелерде найзашылар, найза лақтырушылар немесе садақшылар болған. Олар жаудың күшін жойды.

Атты әскерлер сияқты арбалар да мұндай текетіреске дайын емес жаяу әскерді шошытып, үрейлендірді. Көбінесе жаяу милиция өлімнің жақындағанын күтпей, арбалардан үрейлене қашып кетті.

Соғыс арбалары да қоғамдағы әлеуметтік ортаның айқын көрсеткіші болып табылады. Олар тек елдің бай тұрғындарының меншігінде болды. Сонымен қатар, жауынгерлік арбалар бір мемлекетте жылқы шаруашылығын дамытуға жақсы негіз болды.

4. Мәтін мазмұнында жауабы бар сұрақ  

• Жауынгерлік арбалар қай мемлекетте көп болды?

• Арбалар не үшін жоғалып кетті?  

• Жауынгер арбалары қай елде жылқы малын дамытты?  

• Күймелер қандай қызмет атқарды?

Ежелгі заманда соғыс арбалары ұрыс даласында өте маңызды болған. Көбінесе қақтығыстарда осындай көліктері бар армия жеңіске жетті. Таяу Шығыс пен Жерорта теңізінде арбалар біздің эрамызға дейінгі 500 жылға дейін қолданылған. Жаңа дәуірдің басында олар Батыс Еуропада жоғалып кетті. Ең ұзын күймелер Қытай мен Оңтүстік-Шығыс Азияда болған, олар орта ғасырдың соңына дейін сұранысқа ие болды.

Күймелер ұрыс кезінде соғыс арбалары болашақта танк сияқты рөл атқарды. Олар жау қатарына тәртіпсіздік әкелуге мәжбүр болды. Дәл арбалардың көмегімен жаудың қалың сапын бұзып өтті. Күймелерде найзашылар, найза лақтырушылар немесе садақшылар болған. Олар жаудың күшін жойды.

Атты әскерлер сияқты арбалар да мұндай текетіреске дайын емес жаяу әскерді шошытып, үрейлендірді. Көбінесе жаяу милиция өлімнің жақындағанын күтпей, арбалардан үрейлене қашып кетті.

Соғыс арбалары да қоғамдағы әлеуметтік ортаның айқын көрсеткіші болып табылады. Олар тек елдің бай тұрғындарының меншігінде болды. Сонымен қатар, жауынгерлік арбалар бір мемлекетте жылқы шаруашылығын дамытуға жақсы негіз болды.

5.Мәтіннің мақсаты   

• Алғашқы арба түрлері туралы деректер беру

• Ең ұзын күйме туралы ақпарат беру

• Ежелгі замандағы соғыс туралы дерек беру  

• Күйме жасаушыларды дәріптеу  

3-мәтін

1. Найзағай – табиғаттың таңғажайып және қорқынышты құбылысы. Көп уақыт бойы, оның пайда болу себебі – адамзат үшін құпия болған. Бұл құбылыс жайлы не білесіз?

2. Әр секундт сайын, Жер бетіне 50 найзағай ұрады. Статистика бойынша, найзағайдың соққысына ұшыраған адамдардың 70%-ы тірі қалады. Бұл атмосфералық құбылыс, бір жылда 10-20 мың адамның өмірін әкетеді. Оның жылдамдығы 10000км/секундтан асады. Ұзақтығы өте аз, әдетте 1 секундтқада жетпейді. Соған қарамастан, бұл электрлік зарядтан бөлінетін орташа энергия – шамамен 5 миллиард джоульді құрайды. Найзағай ұрған кезде, ауаның температурасы 30000 градусқа дейін қызады. Бұл Күннің температурасынан 5 есе көп. Оның ұзындығы әдетте 10 километрге созылады. Ресми тіркелген ең үлкен ұзындық – 321 км.

3. Жапонияда, нажағай ауа-райы ашық кезде жағажайға түсіп, бірнеше адамға тиген. Ол 140 шақырым қышықтықтан келген. Оның пайдасы бар. Найзағайлар, ауаны тазартатын азонды шығарады, сондай-ақ, планетаны ультракүлгін сәулелерінен қорғайды. Америкалық Рой Салливан Гиннестің рекордтар кітабына енгізілген – оған 7 рет нажағай соғып, денсаулығына ешқандай зақым келмеді. Бұл электрлік заряд келтіретін залал өте үлкен. Олар жиі өрттер тудырады, электр жүйелерін істен шығарады және электр құрылғыларын үнемі күйдіріп отырады.

4.  2017 жылы Қазақстанның даласына найзағай түсіп, қатты өрт басталған. Нәтижесінде, шопан мен 1408 қой қырылып қалды. Найзағай бір жерге екі рет ұрмайды деген қате тұжырым. Ол 3 ретте соққан оқиғалар белгілі. Ежелгі заманда, адамдар оны құдайдың қаһарымен байланыстырған.
          6. Мәтін мазмұнындағы ой реттілігі

1. Найзағай зияны  

2.Статистикалық деректер   

3. Рекордтар найзағайы

4. Табиғат құбылысы

• 2,4,1,3

• 3,4,1,2  

• 1,4,2,3

• 4,2, 3,1

3-мәтін

1. Найзағай – табиғаттың таңғажайып және қорқынышты құбылысы. Көп уақыт бойы, оның пайда болу себебі – адамзат үшін құпия болған. Бұл құбылыс жайлы не білесіз?

2. Әр секундт сайын, Жер бетіне 50 найзағай ұрады. Статистика бойынша, найзағайдың соққысына ұшыраған адамдардың 70%-ы тірі қалады. Бұл атмосфералық құбылыс, бір жылда 10-20 мың адамның өмірін әкетеді. Оның жылдамдығы 10000км/секундтан асады. Ұзақтығы өте аз, әдетте 1 секундтқада жетпейді. Соған қарамастан, бұл электрлік зарядтан бөлінетін орташа энергия – шамамен 5 миллиард джоульді құрайды. Найзағай ұрған кезде, ауаның температурасы 30000 градусқа дейін қызады. Бұл Күннің температурасынан 5 есе көп. Оның ұзындығы әдетте 10 километрге созылады. Ресми тіркелген ең үлкен ұзындық – 321 км.

3. Жапонияда, нажағай ауа-райы ашық кезде жағажайға түсіп, бірнеше адамға тиген. Ол 140 шақырым қышықтықтан келген. Оның пайдасы бар. Найзағайлар, ауаны тазартатын азонды шығарады, сондай-ақ, планетаны ультракүлгін сәулелерінен қорғайды. Америкалық Рой Салливан Гиннестің рекордтар кітабына енгізілген – оған 7 рет нажағай соғып, денсаулығына ешқандай зақым келмеді. Бұл электрлік заряд келтіретін залал өте үлкен. Олар жиі өрттер тудырады, электр жүйелерін істен шығарады және электр құрылғыларын үнемі күйдіріп отырады.

4.  2017 жылы Қазақстанның даласына найзағай түсіп, қатты өрт басталған. Нәтижесінде, шопан мен 1408 қой қырылып қалды. Найзағай бір жерге екі рет ұрмайды деген қате тұжырым. Ол 3 ретте соққан оқиғалар белгілі. Ежелгі заманда, адамдар оны құдайдың қаһарымен байланыстырған.
      

7. Мәтін мазмұнына лайықты ақпарат  

• Статистикада найзағай 70 пайыз адамды құртады.  

• Найзаған бір жерге екі рет ұрмайды.   

•  Ең ұзын найзағай ресми тіркелді.

• Найзағай сырлары ашылып жатыр.  

3-мәтін

1. Найзағай – табиғаттың таңғажайып және қорқынышты құбылысы. Көп уақыт бойы, оның пайда болу себебі – адамзат үшін құпия болған. Бұл құбылыс жайлы не білесіз?

2. Әр секундт сайын, Жер бетіне 50 найзағай ұрады. Статистика бойынша, найзағайдың соққысына ұшыраған адамдардың 70%-ы тірі қалады. Бұл атмосфералық құбылыс, бір жылда 10-20 мың адамның өмірін әкетеді. Оның жылдамдығы 10000км/секундтан асады. Ұзақтығы өте аз, әдетте 1 секундтқада жетпейді. Соған қарамастан, бұл электрлік зарядтан бөлінетін орташа энергия – шамамен 5 миллиард джоульді құрайды. Найзағай ұрған кезде, ауаның температурасы 30000 градусқа дейін қызады. Бұл Күннің температурасынан 5 есе көп. Оның ұзындығы әдетте 10 километрге созылады. Ресми тіркелген ең үлкен ұзындық – 321 км.

3. Жапонияда, нажағай ауа-райы ашық кезде жағажайға түсіп, бірнеше адамға тиген. Ол 140 шақырым қышықтықтан келген. Оның пайдасы бар. Найзағайлар, ауаны тазартатын азонды шығарады, сондай-ақ, планетаны ультракүлгін сәулелерінен қорғайды. Америкалық Рой Салливан Гиннестің рекордтар кітабына енгізілген – оған 7 рет нажағай соғып, денсаулығына ешқандай зақым келмеді. Бұл электрлік заряд келтіретін залал өте үлкен. Олар жиі өрттер тудырады, электр жүйелерін істен шығарады және электр құрылғыларын үнемі күйдіріп отырады.

4. 2017 жылы Қазақстанның даласына найзағай түсіп, қатты өрт басталған. Нәтижесінде, шопан мен 1408 қой қырылып қалды. Найзағай бір жерге екі рет ұрмайды деген қате тұжырым. Ол 3 ретте соққан оқиғалар белгілі. Ежелгі заманда, адамдар оны құдайдың қаһарымен байланыстырған.

8. Мәтін бойынша ежелгі адамдар найзағайды құдай қаһарымен байланыстыруының себебі

• Найзағайдың жер бетінде көп болатындығынан

• Найзағайдың адамзатқа әкелер қаупі мен зиянынан  

• Найзағай, расымен құдайдың қаһары болғандықтан   

• Найзағайдың жер бетінде жиі болатынынан

3-мәтін

1. Найзағай – табиғаттың таңғажайып және қорқынышты құбылысы. Көп уақыт бойы, оның пайда болу себебі – адамзат үшін құпия болған. Бұл құбылыс жайлы не білесіз?

2. Әр секундт сайын, Жер бетіне 50 найзағай ұрады. Статистика бойынша, найзағайдың соққысына ұшыраған адамдардың 70%-ы тірі қалады. Бұл атмосфералық құбылыс, бір жылда 10-20 мың адамның өмірін әкетеді. Оның жылдамдығы 10000км/секундтан асады. Ұзақтығы өте аз, әдетте 1 секундтқада жетпейді. Соған қарамастан, бұл электрлік зарядтан бөлінетін орташа энергия – шамамен 5 миллиард джоульді құрайды. Найзағай ұрған кезде, ауаның температурасы 30000 градусқа дейін қызады. Бұл Күннің температурасынан 5 есе көп. Оның ұзындығы әдетте 10 километрге созылады. Ресми тіркелген ең үлкен ұзындық – 321 км.

3. Жапонияда, нажағай ауа-райы ашық кезде жағажайға түсіп, бірнеше адамға тиген. Ол 140 шақырым қышықтықтан келген. Оның пайдасы бар. Найзағайлар, ауаны тазартатын азонды шығарады, сондай-ақ, планетаны ультракүлгін сәулелерінен қорғайды. Америкалық Рой Салливан Гиннестің рекордтар кітабына енгізілген – оған 7 рет нажағай соғып, денсаулығына ешқандай зақым келмеді. Бұл электрлік заряд келтіретін залал өте үлкен. Олар жиі өрттер тудырады, электр жүйелерін істен шығарады және электр құрылғыларын үнемі күйдіріп отырады.

4.  2017 жылы Қазақстанның даласына найзағай түсіп, қатты өрт басталған. Нәтижесінде, шопан мен 1408 қой қырылып қалды. Найзағай бір жерге екі рет ұрмайды деген қате тұжырым. Ол 3 ретте соққан оқиғалар белгілі. Ежелгі заманда, адамдар оны құдайдың қаһарымен байланыстырған.

9. Мәтіннің мақсатты аудиториясы  

• A) Ғалымдар

   

• Астрологтар  

• Студенттер

• Жұртшылық

10. Негізгі мәтін мен берілген үзінді арасындағы сәйкестік

Найзағай — бұлт пен жер арасында болатын алып электрлі ұшқыны бар разряд. Оның разряды қуатты токқа теңестіріледі. Температурасы 300 мың градусқа жетеді.

• A) Мәтіндерде терминдер қолданылған

• B) Екі мәтін де ғылыми стильде жазылған

• C) Екі мәтіннің мазмұны әртүрлі берілген.

• D) Екі мәтінде де аннотация жазылған