PISA 2025 9 сынып, 2 нұсқа (қазақша оқытатын мектептер үшін)

Қала орталығындағы ауаның ластануы туралы зерттеуде қала тұрғындары көліктердің көптігінен және өнеркәсіптік кәсіпорындардан шығатын зиянды заттардың салдарынан ауаның ластануына шағымданады. Оқушыларға әртүрлі уақыт аралығында алынған ауа сынамаларының мәліметтері беріледі. Қала орталығындағы ауаның ластануының негізгі себептері қандай және оны қалай азайтуға болады?

• Көліктердің санын азайту және жасыл энергетиканы дамыту

• Өнеркәсіптік кәсіпорындарды қала сыртына көшіру

• Жаңбыр жауған кезде терезелерді ашып қою

• Ауаны тазарту үшін жаңа технологияларды енгізу

Answer explanation

Қала орталығындағы ауаның ластануының негізгі себептері көліктер мен өнеркәсіптік кәсіпорындар. Көліктердің санын азайту және жасыл энергетиканы дамыту арқылы ауаны тазартуға болады.

Су ресурстарын үнемдеуде Қазақстанның кейбір аймақтарында су тапшылығы байқалады. Оқушыларға суды үнемдеу тәсілдері туралы ақпарат беріледі. Суды үнемдеудің қандай тәсілдерін білесіз және оларды күнделікті өмірде қалай қолдануға болады?

• А) Тұрмыстық қалдықтарды дұрыс кәдеге жарату және тамшылатып суару әдісін қолдану

• Ә) Жаңбыр суын жинау және көліктерді жиі жуу

• Б) Өзендер мен көлдерді ластау және суды ысырап ету

• В) Суды тек ішу үшін ғана қолдану

Answer explanation

Суды үнемдеудің тиімді тәсілдері арасында тұрмыстық қалдықтарды дұрыс кәдеге жарату және тамшылатып суару әдісін қолдану бар. Бұл тәсілдер суды үнемдеуге және экологияны қорғауға көмектеседі.

Жасыл энергия көздерін пайдаланудың артықшылықтары мен кемшіліктері туралы зерттеуде, оқушыларға күн, жел және су энергиясын пайдаланудың экологиялық және экономикалық аспектілері туралы ақпарат беріледі. Жасыл энергия көздерін пайдаланудың қандай артықшылықтары мен кемшіліктерін білесіз?

• Экологиялық таза, бірақ қымбат

• Арзан, бірақ қоршаған ортаға зиян

• Тұрақты, бірақ көптепшілікті шектеу

• Қолжетімді, бірақ тұрақсыз

Answer explanation

Жасыл энергия көздері экологиялық таза, яғни қоршаған ортаға зиян келтірмейді. Дегенмен, олардың өндірісі мен технологиялары әлі де қымбат болуы мүмкін, бұл экономикалық тұрғыдан шектеулер туғызады.

Топырақтың құнарлылығын арттыру туралы зерттеуде, оқушыларға топырақтың құрамы мен оның өсімдіктердің өсуіне әсері туралы ақпарат беріледі. Топырақтың құнарлылығын қалай арттыруға болады?

• Минералды тыңайтқыштарды қолдану

• Органикалық тыңайтқыштарды қолдану

• Топырақты өңдеу әдістерін қолдану

• Барлық жауап дұрыс

Answer explanation

Топырақтың құнарлылығын арттыру үшін минералды және органикалық тыңайтқыштарды қолдану, сондай-ақ топырақты өңдеу әдістерін пайдалану маңызды. Сондықтан барлық жауаптар дұрыс.

Биоалуантүрлілікті сақтау туралы зерттеуде, оқушыларға әртүрлі экожүйеден мен олардың маңыздылығы туралы ақпарат беріледі. Биоалуантүрлілікті сақтаудың қандай шараларын білесіз?

• Қорықтар мен ұлттық парктерді құру

• Жануарларды аулау және өсімдіктерді кесу

• Қоршаған ортаны ластау

• Барлық жауап дұрыс

Answer explanation

Биоалуантүрлілікті сақтау үшін қорықтар мен ұлттық парктерді құру маңызды шара болып табылады. Бұл экожүйелерді қорғауға және биоалуантүрлілікті сақтауға көмектеседі, ал басқа жауаптар кері әсер етеді.

Ғарышты зерттеу туралы зерттеуде, оқушыларға ғарыштың құрылымы мен ғарышқа ұшу технологиялары туралы ақпарат беріледі. Ғарышты зерттеудің қандай маңыздылығы бар?

• Жаңа білім алу

• Технологияларды дамыту

• Барлық жауап дұрыс

Answer explanation

Ғарышты зерттеу жаңа білім алуға және технологияларды дамытуға мүмкіндік береді. Сондықтан, "Барлық жауап дұрыс" деген жауап дұрыс, себебі ғарышты зерттеу екі аспектіні де қамтиды.

Денсаулықты сақтау туралы зерттеуде, оқушыларға дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік және зиянды әдеттерден аулақ болу туралы ақпарат беріледі. Денсаулықты сақтау үшін қандай шаралар қабылдау қажет?

• Дұрыс тамақтану

• Физикалық белсенділік

• Зиянды әдеттерден аулақ болу

• Барлық жауап дұрыс

Answer explanation

Денсаулықты сақтау үшін дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік және зиянды әдеттерден аулақ болу маңызды. Сондықтан барлық жауаптар дұрыс.

Жаһандық жылыну туралы зерттеуге, оқушыларға жаһандық жылынудың себептері мен салдары туралы ақпарат беріңіз. Жаһандық жылынудың қандай салдарын білесіз және оны қалай азайтуға болады?

• Мұздықтардың еруі және теңіз деңгейінің көтерілуі

• Климаттың өзгеруі және табиғи апаттардың жиілеуі

• Барлық жауап дұрыс

Answer explanation

Жаһандық жылынудың себептері мен салдары кең ауқымды. Мұздықтардың еруі, теңіз деңгейінің көтерілуі, климаттың өзгеруі және табиғи апаттардың жиілеуі - барлығы да жаһандық жылынудың салдары. Сондықтан "Барлық жауап дұрыс".

Генетикалық модификацияланған организмдер (ГМО) туралы зерттеуге, оқушыларға ГМО-ның пайдасы мен зияны туралы ақпарат беріңіз. ГМО-ның қандай пайдасы мен зиянын білесіз?

• А) Өнімділікті арттыру, бірақ аллергияны тудыру мүмкіндігі

• Ә) Құнарлылықты арттыру, бірақ экожүйеге зиян келтіру мүмкіндігі

• Б) Ауруларға төзімділікті арттыру, бірақ генетикалық өзгерістердің салдарын белгісіз

• В) Барлық жауап дұрыс

Answer explanation

ГМО-ның пайдасы мен зияны туралы айтқанда, өнімділікті арттыру, құнарлылықты жоғарылату, ауруларға төзімділікті арттыру сияқты артықшылықтарымен қатар, аллергия, экожүйеге зиян, және генетикалық өзгерістердің белгісіз салдары да бар. Сондықтан, барлық жауаптар дұрыс.

Адамның иммундық жүйесі туралы зерттеуге, оқушыларға иммундық жүйенің жұмысы мен ауруларға қарсы күресу қабілеті туралы ақпарат беріңіз. Иммундық жүйені қалай нығайтуға болады?

• Дұрыс тамақтану және спортпен шұғылдану

• Вакцинацияны алу және гигиенаны сақтау

• Стрестен аулақ болу және жеткілікті ұйықтау

• Барлық жауап дұрыс

Answer explanation

Иммундық жүйені нығайту үшін дұрыс тамақтану, спортпен шұғылдану, вакцинация алу, гигиенаны сақтау, стресстен аулақ болу және жеткілікті ұйықтау маңызды. Сондықтан барлық жауаптар дұрыс.