№1. ТАРИХТАҒЫ ОРТАҒАСЫРЛАР ТҮСІНІГІ.

"Орта ғасырлар" тіркесі алғаш рет қолданылған ел:

• Италия

• Испания

• Франция

• Англия

Ортағасырлар кезеңін алғаш рет ғылымға енгізген итальяндық гуманист , тарихшы:

• Флавио Бьондо

• Шарль Луи Монтескье

• Джон Локк

• Франсу Мари Аруэ (Вольтер)

Answer explanation

Флавио Бьондо (1392–1463) – тарих ғылымының дамуына зор үлес қосқан итальяндық тарихшы және гуманист. Ол Орта ғасырларды жеке тарихи кезең ретінде алғашқылардың бірі болып анықтап, Антикалық дәуір мен Қайта өрлеу заманының арасындағы алшақтықты айқындаған тұлға.

1. Антикалық дәуір мен өз заманын ажырата білуі

- XV ғасырда еуропалық гуманистер антикалық мәдениетті қайта жандандыруға ұмтылып, өз дәуірін "қараңғы" Орта ғасырлардан жоғары қойды.

- Алайда, Бьондо алғашқылардың бірі болып, Рим империясының күйреуінен кейін Еуропа түбегейлі жаңа тарихи кезеңге аяқ басқанын ұғынды.

2. "Орта ғасырлар" ұғымының қалыптасуы

- Ол өз еңбектерінде media tempestas ("аралық кезең") терминін қолданған. Бұл атау кейін medium aevum ("Орта ғасырлар") деген нақты тарихи терминге айналды.

- Осылайша, ол жаңа тарихи кезеңді анықтап қана қоймай, оның ерекшеліктерін де сипаттады.

3. "Рим империясының құлдырауынан бергі тарихи онжылдықтар" еңбегі

- Бұл шығармасында Бьондо 410 жылы вестготтардың Римді басып алуынан бастап өз уақытына дейінгі Еуропа тарихын жүйеледі.

- Ол ортағасырлық шежірешілер сияқты тек діни тұрғыдан баяндап қана қоймай, оқиғаларды зайырлы көзқараспен талдады.

4. Кейінгі тарихшыларға ықпалы

- Оның еңбектері Макиавелли мен Гвиччардини сынды ренессанстық тарихшыларға әсер етті.

- Орта ғасырларды "қараңғы дәуір" деп сипаттаудан гөрі, оны тарихи дамудың ажырамас бөлігі ретінде қарастыру дәстүрі осы Бьондодан бастау алды.

Қорытынды:

Флавио Бьондо тарих ғылымында жаңа кезең ашып, оқиғаларды жүйелі түрде қарастырып, заманның өзгерістерін терең талдады. Оның еңбектері тарихты кезеңдерге бөлудің алғашқы нұсқаларын қалыптастырып, кейінгі тарихнаманың негізін қалады.

" Орта ғасырлар " сөз тіркесі қолданыла бастаған кезең:

• V - XI

• XI - XVI

• XVI - XVII

• XV - XVI

Гуманист - тарихшылар " орта ғасырлар " ұғымын қандай кезеңді сипаттау үшін қолданған:

• Батыс Рим империясының құлауынан Ұлы географиялық ашылулар кезеңіне дейінгі аралықты

• Батыс Рим империясының құлауынан Абсолютизмнің дағдарысқа ұшырауына дейінгі аралық

• Батыс Еуропа тарихының антикалық дәуірінен Қайта өрлеу (Ренессанс) кезеңіне дейінгі аралық

• Батыс Еуропа тарихының антикалық дәуірінен Дін саласында реформацияның басталу кезеңіне дейінгі аралық.

Орта ғасырлар кезеңі бөлінеді:

• 2 кезеңге

• 3 кезеңге

• 4 кезеңге

• 5 кезеңге

Ерте орта ғасырлардың тарихи мерзімі:

• V - XI

• XI - XVI

• XVI - XVII

• XV - XVI

Ерте ортағасырлар ( V-XI ) кезеңіне тән құбылыс (-тар):

• Ұлы Географиялық ашылулар іске асты

• Сословиелерге бөлінген монархиялар қалыптасты

• Орталықтанған мемлекеттер құрылды

• Жаңа мемлекеттер пайда болды.

• Адамның бүкіл өмірі

  католик шіркеуінің

  қатаң бақылауында

  болды.

Answer explanation

Балалар ОБЪЯСНЕНИЕ ОТВЕТОВ міндетті түрде оқыңыздар. ҮЛКЕН көмегін тигізеді.

1)Жаңа мемлекеттер пайда болды.

Бұл қалай жүзеге асты?

476 жылы соңғы римдік император Ромул Августул германдық басшы Одоакр тарапынан биліктен тайдырылды.

Ұлы Рим империясы ыдырап, күйреді.

Бос қалған римдік жерлерді варвар тайпалары жаулап алып, өз патшалықтарын құрды.

📌 Жаңа мемлекеттер мысалы:

Франк мемлекеті (қазіргі Франция мен Германия аумағы)

Вестгот корольдігі (қазіргі Испания)

Остгот корольдігі (қазіргі Италия)

Англо-саксон патшалықтары (болашақ Англия)

Вандалдар корольдігі ( Солтүстік Африкада).

2) Әлеуметтік жікке бөлінген монархиялар ( Сословиелерге бөлінген монархиялар) қалыптасты.

Монархия деген не?

Монархия – бұл билікті бір адамның – патшаның басқаруы.

Бірақ ерте орта ғасырларда монархиялар әлсіз болды. Неге?

Патша бүкіл елді өзі басқара алмады.

Жердің көп бөлігін феодалдар (герцогтар, графтар, князьдар) биледі.

Патшаның күші оның жауынгерлеріне тәуелді болды.

📌 Феодалдық монархияның негізгі белгілері:

Патша – басты билеуші, бірақ толық билік жүргізе алмайды.

Ол өз жерлерін феодалдарға үлестіреді.

Феодалдар патшаға әскер беруге, салық төлеуге және жерін қорғауға міндетті.

Қоғам қалай бөлінді?

Рим империясы кезінде адамдардың жағдайы біршама тең болған. Бірақ ерте орта ғасырларда қоғам қатты жіктелді.

📌 Қоғамның негізгі топтары:
1️⃣ Патша мен феодалдар

Бүкіл жердің иелері.

Қамалдар мен әскерлері бар.

2️⃣ Рыцарлар

Феодалдарға қызмет ететін жауынгерлер.

Олар қызметі үшін жер үлесін алды.

3️⃣ Шаруалар

Жер өңдеумен айналысқан қарапайым халық.

Олар құл емес еді, бірақ жерден кетуге құқығы болмады.

4️⃣ Діни қызметкерлер (епископтар, монахтар)

Шіркеуді басқарды, халықты оқытты, патшаға кеңес берді.

Рим папасы кейде патшалардан да мықты болды.

ЯҒНИ БАЛАЛАР ЕРТЕ ОРТАҒАСЫРЛАРДА СОСЛОВИЕЛЕРГЕ КЛАССТАРҒА БӨЛІНГЕН МОНАРХИЯЛАР ҚАЛЫПТАСТЫ. ҮНДІСТАНДАҒЫ КАСТА СЕКІЛДІ БАЛАЛАР.

1️⃣ Рим империясы құлаған соң жаңа мемлекеттер пайда болды.
2️⃣ Бұл мемлекеттер монархиялық басқару жүйесіне көшті.
3️⃣ Қоғам топтарға бөлінді, және әрбір адамның өз орны болды.
4️⃣ Феодалдық жүйе осы кезеңде қалыптасты және ұзақ ғасырлар бойы өмір сүрді.

Ерте ортағасырлар ( V-XI ) кезеңіне тән құбылыс (-тар):

• Қалалар гүлденді.

• Саяси бытыраңқылық басталды.

• Дін саласында реформация басталды

• Христиан шіркеуі екіге бөлініп кетті.

• Адамның бүкіл өмірі

  католик шіркеуінің

  қатаң бақылауында

  болды.

Answer explanation

1) Христиан шіркеуінің екіге бөлінуі (1054 ж.) – Себептері мен салдары

Бөлінуге дейінгі жағдай

IV ғасырдан бастап христиандық Рим империясының ресми діні болды. Бірақ уақыт өте келе Батыс (Рим) пен Шығыс (Константинополь) шіркеулері арасында келіспеушіліктер пайда болды.

Негізгі себептер:

1️⃣ Саяси келіспеушіліктер

- Батыс Еуропада Рим Папасы басты билеуші саналды.

- Шығыста (Византияда) шіркеу билігін император мен Константинополь патриархы басқарды.

- Византия Рим Папасының үстемдігін мойындаудан бас тартты.

2️⃣ Мәдени айырмашылықтар

- Батыс Еуропада латын тілі, Шығыста грек тілі қолданылды.

- Батыс шіркеулері қатаң готикалық стильде, ал Шығыс шіркеулері мозаика және иконалармен безендірілді.

3️⃣ Діни айырмашылықтар

- Батыс шіркеуі «Сенім символы» дұғасына «Filioque» сөзін қосты, бұл Қасиетті Рухтың тек Құдай-Әкеден емес, сондай-ақ Ұлынан да шығатынын білдірді.

- Шығыс шіркеуі бұл өзгерісті қабылдамады.

Қалай бөлінді?

- 1054 жылы Рим Папасы Константинопольге елшілер жіберіп, Шығыс шіркеуінен мойынсұнуды талап етті.

- Константинополь патриархы бұл талапты қабылдамады.

- Рим Папасының елшілері оны шіркеуден шығарды, ал Константинополь патриархы Рим Папасын шіркеуден шығарды.

Осылайша екі бөлек шіркеу құрылды:

- Католик шіркеуі (Батыс, Рим, Рим Папасы).

- Православ шіркеуі (Шығыс, Константинополь, Патриарх).

2) Саяси бытыраңқылық – Неге Еуропа бөлшектенді?

---

1) Рим империясы құлағаннан кейін не болды?

476 жылға дейін Еуропада Батыс Рим империясы өмір сүрді – бұл үлкен, күшті мемлекет еді.

Бірақ 476 жылы империя варварлардың шапқыншылығынан құлады. Осыдан кейін Еуропа біртұтас болудан қалды.

Рим империясының орнына не пайда болды?

❌ Бір үлкен мемлекет емес, бірнеше кіші патшалықтар пайда болды:

- Франк мемлекеті

- Вестготтар корольдігі

- Остготтар корольдігі

- Лангобардтар корольдігі және т.б.

Әр мемлекет өз заңдарымен өмір сүрді, ал оларды біріктіретін ортақ билік болған жоқ.

2) Еуропа қалай бытыраңқы болып кетті?

Жаңа корольдіктер пайда болғанда, олар мықты болады деп ойлаған еді. Бірақ шын мәнінде корольдердің билігі әлсіз болды, себебі:

1️⃣ Өте үлкен аумақ → Король мемлекетті толық басқара алмады.

2️⃣ Феодалдар корольден күшті болды → Олар жерді иеленді, қамалдар салып, жеке армия құрды.

3️⃣ Әрбір феодал тәуелсіз болғысы келді → Князьдер мен герцогтар бір-бірімен соғыса бастады.

Балалар мысалы үшін:

Король – мектеп директоры.

Феодалдар – мұғалімдер.

Егер директор мұғалімдерді қадағалай алмаса, олар өз білгенімен сабақ өтеді, өзінше ереже орнатады. Осылайша, мектеп тәртіпсіздікке хаосқа ұшырайды. Саяси бытыраңқылық дегеніміз осы балалар орысша айтқанда ПОЛИТИЧЕСКАЯ РАЗДРОБЛЕННОСТЬ.

3) Феодалдық жүйе – Неге корольдер әлсіз болды?

Рим империясы құлағаннан кейін Еуропада феодалдық құрылым қалыптасты. Бұл жүйеде жер феодалдарға тиесілі болды, ал шаруалар олардың иелігінде жұмыс істеді.

Феодалдық иерархия:

🔺 Папа Римский / Император

🔺 Король

🔺 Герцогтар, графтар

🔺 Рыцарлар

🔺 Шаруалар

💡 Негізгі мәселе:

Король бас билеуші болуы керек еді, бірақ шындығында герцогтар мен графтар өз аймақтарын толық биледі.

- Олар қамалдар салып, салық жинап, армия құрды.

- Олар корольге бағынбады, тіпті кейде соғысты.

📌 Мысал: Франция (X–XII ғғ.)

- Француз королі ресми түрде билеуші болды.

- Бірақ герцогтар мен графтар өз бетінше өмір сүрді.

- Кейбір феодалдар корольден де бай әрі күшті болды.

📌 Мысал: Германия (Қасиетті Рим империясы)

- Император тек атақ үшін болған, ал шын билік князьдердің қолында еді.

Балалар мысалы үшін қараңыздар

Мектеп директоры бар дейік , бірақ әр мұғалім өз сабағын өз қалауынша жүргізеді.

Бірі математикадан 10 сағат оқытады, енді бірі мүлде сабақ өтпейді.

Мектепте тәртіп жоқ, әркім өз бетімен жүреді ғой дұрыс па?– Еуропада да дәл осындай жағдай болды.

📢 Қорытынды:

Еуропа ерте орта ғасырлар кезеңінде біртұтас бола алмады, өйткені билік феодалдардың қолына өтті, ал корольдер тым әлсіз болды.

---

Дамыған ортағасырлар ( XI-XV ғғ. ) кезеңіне тән құбылыс (-тар):

• Қалалар гүлденді.

• Саяси бытыраңқылық басталды.

• Дін саласында реформация басталды

• Христиан шіркеуі екіге бөлініп кетті.

• Адамның бүкіл өмірі

  католик шіркеуінің

  қатаң бақылауында

  болды.

Answer explanation

Дамыған орта ғасырлар кезеңінің ерекшеліктері

1) Қалалар гүлденді

📌 Ерте орта ғасырларда адамдардың басым бөлігі ауылдарда өмір сүріп, феодалдарға тәуелді болды.

📌 Дамыған орта ғасырларда (XI–XVI ғ.) қалалар ірі сауда және қолөнер орталықтарына айналды.

Неге?

✅ Сауда дамыды → базарлар, жәрмеңкелер пайда болды.

✅ Феодалдардың билігі әлсіреді → қалалар өзін-өзі басқаруға мүмкіндік алды (коммуналар).

✅ Цехтар мен гильдиялар құрылды → кәсіпкерлер мен шеберлер бірлесіп жұмыс істеді.

💡 Мысал: Париж, Лондон, Венеция, Флоренция экономикалық орталықтарға айналды.

2) Адам өмірі католик шіркеуінің қатаң бақылауында болды.

📌 Католик шіркеуі Орта ғасырларда ең ықпалды ұйым болды.
📌 Ол адамдардың өмірін туғаннан бастап қайтыс болғанға дейін қадағалады.

Бұл қалай жүзеге асты?
✅ Білім беру шіркеудің қолында болды → мектептер мен университеттер діни мекемелерде ашылды.
✅ Шіркеу адамгершілік нормаларды белгіледі → христиандық ережелерді сақтау міндетті болды.
✅ Инквизиция жүйесі енгізілді → дінге қарсы шыққандар еретик саналып, жазаланды.
✅ Десятина салығы енгізілді → әр адам табысының 10%-ын шіркеуге төлеуге міндетті болды.

💡 Мысал:

Крест жорықтары (1096–1270 жж.) → шіркеу мұсылмандарға қарсы жорықтар ұйымдастырды.

Еуропадағы инквизиция соты → діннен ауытқыған адамдар қатаң жазаланды.

Ғылымға шектеу қойылды → шіркеуге қарсы ғылыми көзқарастары бар адамдар қуғындалды.

📢 Қорытынды:

Католик шіркеуі саясатты, білім беруді, моральдық нормаларды және адамдардың күнделікті өмірін бақылауда ұстады.

Дамыған ортағасырлар ( XI-XV ғғ. ) кезеңіне тән құбылыс (-тар):

• Шіркеу екіге бөлініп кетті

• Жаңа мемлекеттер пайда болды

• Абсолюттік монархиялар қалыптасты

• Ұлы Географиялық ашылулар іске асты.

• Орталықтанған мемлекеттер құрылды

Answer explanation

1) Абсолюттік монархиялар құрылды

📌 Орта ғасырлардың басында корольдер әлсіз болды, ал феодалдар өз жерлерін дербес басқарды.

📌 Дамыған орта ғасырларда корольдер өз билігін күшейте бастады.

Бұл қалай жүзеге асты?

✅ Феодалдардың билігі әлсіреді → корольдер олардың жерлерін тартып алды.

✅ Орталықтандырылған билік орнады → барлық елге ортақ заңдар мен салықтар енгізілді.

✅ Тұрақты әскер құрылды → корольдер феодалдардың жасағына тәуелді болмады.

💡 Мысал:

Франция – Людовик IX корольдік билікті нығайтты.

Англия – 1215 жылы «Еркіндіктер ұлы хартиясы» қабылданды.

Испания – Католиктік корольдер елді біріктірді.

📢 Қорытынды:

Абсолюттік монархиялар құрылып, корольдер бүкіл елді өз билігіне қаратты, ал феодалдар әлсіреді.

2) Орталықтандырылған мемлекеттер құрылды ( Централизованная власть деген сөз Рим империясы мысалы үшін территориясы өте үлкен болғанымен Римнен басқарылып отырды)

📌 Орта ғасырлардың басында Еуропа ұсақ князьдіктер мен корольдіктерге бөлінді.

📌 Дамыған орта ғасырларда бір орталықтан басқарылатын ірі мемлекеттер қалыптасты.

Бұл қалай жүзеге асты?

✅ Ортақ заңдар мен салықтар енгізілді.

✅ Корольге бағынышты тұрақты армия құрылды.

✅ Шенеуніктер жүйесі дамыды → мемлекет басқару үшін арнайы лауазымдар пайда болды.

💡 Мысал:

Франция → орталықтандырылған корольдікке айналды.

Англия → 1066 жылы Норман жаулап алуының нәтижесінде күшті мемлекет құрылды.

Испания → Кастилия мен Арагон патшалықтары бірігіп, біртұтас мемлекет қалыптасты.

📢 Қорытынды:

Бұрынғы ұсақ феодалдық иеліктер орнына күшті мемлекеттер құрылып, корольдер елді бір орталықтан басқарды.