9-сынып

Атом құрамы ядродан және осы ядроны айналып тұратын электрондардан құралған. Ядро протондар мен нейтрондардан құралған . Протон оң заряды бар бөлшек , ал нейтронның заряды жоқ бөлшек . Осы екі бөлшектің  массалары шамалас, ал электрон болса нейтроннан 1838 есе жеңіл. Электронның заряды теріс .Электронның заряды табиғатта бар электр зарядтардың ең кішісі , протонның заряды электрондыкіне тең, тек таңбасы оң . Атомның құрамында неше электрон бар болса ,сонша протон бар болады .кейбір химиялық элементтердің салыстырмалы атомдық массалары өзгеше атомдары бар болады.мысалы көміртекттің салыстырмалы атомдық массасы 12 және 13 -ке тең атомдары бар .Бұл екеуі де көміртек болады , бұлардығы протондар саны бірдей ,бірақ нейтрондар саны  әртүрлі . атом ядросында протондар саны бірдей бірақ массалары әртүрлі атомдар изотоптар деп аталады.

1.     Кез келген атом құрамындағы протон саны сай келеді

• топ нөміріне

• элоктрон санына

• атом радиусына

• нейтрон санына

Атом құрамы ядродан және осы ядроны айналып тұратын электрондардан құралған. Ядро протондар мен нейтрондардан құралған . Протон оң заряды бар бөлшек , ал нейтронның заряды жоқ бөлшек . Осы екі бөлшектің  массалары шамалас, ал электрон болса нейтроннан 1838 есе жеңіл. Электронның заряды теріс .Электронның заряды табиғатта бар электр зарядтардың ең кішісі , протонның заряды электрондыкіне тең, тек таңбасы оң . Атомның құрамында неше электрон бар болса ,сонша протон бар болады .кейбір химиялық элементтердің салыстырмалы атомдық массалары өзгеше атомдары бар болады.мысалы көміртекттің салыстырмалы атомдық массасы 12 және 13 -ке тең атомдары бар .Бұл екеуі де көміртек болады , бұлардығы протондар саны бірдей ,бірақ нейтрондар саны  әртүрлі . атом ядросында протондар саны бірдей бірақ массалары әртүрлі атомдар изотоптар деп аталады.

. Атомдағы электрондардың энергетикалық деңгейлерде орналасуына қарай 2,8,5 болатын элементтің қасиеті

• бейметалл, жоғарғы валенттілігі v

• метал валенттілігі II

• бейметалл , төменгі валенттілігі IV

• типтік металл , валенттілігі I

Атом құрамы ядродан және осы ядроны айналып тұратын электрондардан құралған. Ядро протондар мен нейтрондардан құралған . Протон оң заряды бар бөлшек , ал нейтронның заряды жоқ бөлшек . Осы екі бөлшектің  массалары шамалас, ал электрон болса нейтроннан 1838 есе жеңіл. Электронның заряды теріс .Электронның заряды табиғатта бар электр зарядтардың ең кішісі , протонның заряды электрондыкіне тең, тек таңбасы оң . Атомның құрамында неше электрон бар болса ,сонша протон бар болады .кейбір химиялық элементтердің салыстырмалы атомдық массалары өзгеше атомдары бар болады.мысалы көміртекттің салыстырмалы атомдық массасы 12 және 13 -ке тең атомдары бар .Бұл екеуі де көміртек болады , бұлардығы протондар саны бірдей ,бірақ нейтрондар саны  әртүрлі . атом ядросында протондар саны бірдей бірақ массалары әртүрлі атомдар изотоптар деп аталады.

Изотоптардың қатары

• 
• 
• 
• 

Атом құрамы ядродан және осы ядроны айналып тұратын электрондардан құралған. Ядро протондар мен нейтрондардан құралған . Протон оң заряды бар бөлшек , ал нейтронның заряды жоқ бөлшек . Осы екі бөлшектің  массалары шамалас, ал электрон болса нейтроннан 1838 есе жеңіл. Электронның заряды теріс .Электронның заряды табиғатта бар электр зарядтардың ең кішісі , протонның заряды электрондыкіне тең, тек таңбасы оң . Атомның құрамында неше электрон бар болса ,сонша протон бар болады .кейбір химиялық элементтердің салыстырмалы атомдық массалары өзгеше атомдары бар болады.мысалы көміртекттің салыстырмалы атомдық массасы 12 және 13 -ке тең атомдары бар .Бұл екеуі де көміртек болады , бұлардығы протондар саны бірдей ,бірақ нейтрондар саны  әртүрлі . атом ядросында протондар саны бірдей бірақ массалары әртүрлі атомдар изотоптар деп аталады.

.S – элементтеріқатары

• Na,  Mg, K, Ca

• Au, H , Mg, S

• Cu ,O, Fe , Ci

• C, Na, Au, H

Азот

Азотты 1772 жылы ағылшын ғалымы Даниэль Резерфорд ашқан . Жер қыртысындағыф азоттың мөлшері 0.03%  Табиғатта азот дербес және қосылыстар күйінде кездеседі және негізгі қоры екі атомннан тұратын молекула түрінде ауа құрамында болады. Кезінде жанбайтын қасиетіне байланысты “тіршіліксіз “ деп аталып кеткенімен азот тіршілікке өте керек элемент. Қалыпты температура да азот  түссіз, иіссіз газ . ауадан аздап жеңіл болады . азот молекуласының  атомдары өзара үш байланыспен тартылатындықтан , оларды  бір- ьірінен ажыратуға көп энергия керек. Сол себепті  азот кәдімгі жағдайда  тұрақты болып келеді де , литийден басқа ешқандай және  күрделі затпен әрекеттеспейді . Химиялық белсенділігінің  төмендігі жөнінен азот инертті газдардан кейінгі орынды иемденеді . азотты қыздырса , көптеген металдармен  әрекеттесіп , нитридтер түзеді . Бейметалдармен   аса жоғары температурада  ғана әрекеттеседі . Мысалы, оның оттекпен әрекеттесуі 3000-4000  ⁰ С – та басталады . Өнеркәсіпте  азот ауаны сұйылту арқылы алынса лабораториялық жағдайда аммоний нитритін немесе бихроматын қыздырып алады . азот негізінен аммиак өндіруге , ал инертті  болғандықтан , электр шамдарын толтыруға қолданылады . азот грекше «өмірді қуаттамайды »  деген мағына береді .

5. Азотты  алғаш қай жылы , қай ғалым ашты ?

• 1772 ж, Антуан Лоран Лавуазье

• 1783 ж, Анри Муассон

• 1700ж, Бернер Куртуа

• 1772 ж , Даниэль Резерфорд

Азот

Азотты 1772 жылы ағылшын ғалымы Даниэль Резерфорд ашқан . Жер қыртысындағыф азоттың мөлшері 0.03%  Табиғатта азот дербес және қосылыстар күйінде кездеседі және негізгі қоры екі атомннан тұратын молекула түрінде ауа құрамында болады. Кезінде жанбайтын қасиетіне байланысты “тіршіліксіз “ деп аталып кеткенімен азот тіршілікке өте керек элемент. Қалыпты температура да азот  түссіз, иіссіз газ . ауадан аздап жеңіл болады . азот молекуласының  атомдары өзара үш байланыспен тартылатындықтан , оларды  бір- ьірінен ажыратуға көп энергия керек. Сол себепті  азот кәдімгі жағдайда  тұрақты болып келеді де , литийден басқа ешқандай және  күрделі затпен әрекеттеспейді . Химиялық белсенділігінің  төмендігі жөнінен азот инертті газдардан кейінгі орынды иемденеді . азотты қыздырса , көптеген металдармен  әрекеттесіп , нитридтер түзеді . Бейметалдармен   аса жоғары температурада  ғана әрекеттеседі . Мысалы, оның оттекпен әрекеттесуі 3000-4000  ⁰ С – та басталады . Өнеркәсіпте  азот ауаны сұйылту арқылы алынса лабораториялық жағдайда аммоний нитритін немесе бихроматын қыздырып алады . азот негізінен аммиак өндіруге , ал инертті  болғандықтан , электр шамдарын толтыруға қолданылады . азот грекше «өмірді қуаттамайды »  деген мағына береді

. Қалыпты температурада азот

• мөлдір кристалл

• Өзіне тән исі бар

• түссіз , жағымды исі бар газ

• түссіз исі бар газ

Азот

Азотты 1772 жылы ағылшын ғалымы Даниэль Резерфорд ашқан . Жер қыртысындағыф азоттың мөлшері 0.03%  Табиғатта азот дербес және қосылыстар күйінде кездеседі және негізгі қоры екі атомннан тұратын молекула түрінде ауа құрамында болады. Кезінде жанбайтын қасиетіне байланысты “тіршіліксіз “ деп аталып кеткенімен азот тіршілікке өте керек элемент. Қалыпты температура да азот  түссіз, иіссіз газ . ауадан аздап жеңіл болады . азот молекуласының  атомдары өзара үш байланыспен тартылатындықтан , оларды  бір- ьірінен ажыратуға көп энергия керек. Сол себепті  азот кәдімгі жағдайда  тұрақты болып келеді де , литийден басқа ешқандай және  күрделі затпен әрекеттеспейді . Химиялық белсенділігінің  төмендігі жөнінен азот инертті газдардан кейінгі орынды иемденеді . азотты қыздырса , көптеген металдармен  әрекеттесіп , нитридтер түзеді . Бейметалдармен   аса жоғары температурада  ғана әрекеттеседі . Мысалы, оның оттекпен әрекеттесуі 3000-4000  ⁰ С – та басталады . Өнеркәсіпте  азот ауаны сұйылту арқылы алынса лабораториялық жағдайда аммоний нитритін немесе бихроматын қыздырып алады . азот негізінен аммиак өндіруге , ал инертті  болғандықтан , электр шамдарын толтыруға қолданылады . азот грекше «өмірді қуаттамайды »  деген мағына береді .

(NH₄)₃ P O₄ – тегі  азоттың тотығуы дәрежесі

• +1

• +5

• +3

• -3

Азот

Азотты 1772 жылы ағылшын ғалымы Даниэль Резерфорд ашқан . Жер қыртысындағыф азоттың мөлшері 0.03%  Табиғатта азот дербес және қосылыстар күйінде кездеседі және негізгі қоры екі атомннан тұратын молекула түрінде ауа құрамында болады. Кезінде жанбайтын қасиетіне байланысты “тіршіліксіз “ деп аталып кеткенімен азот тіршілікке өте керек элемент. Қалыпты температура да азот  түссіз, иіссіз газ . ауадан аздап жеңіл болады . азот молекуласының  атомдары өзара үш байланыспен тартылатындықтан , оларды  бір- ьірінен ажыратуға көп энергия керек. Сол себепті  азот кәдімгі жағдайда  тұрақты болып келеді де , литийден басқа ешқандай және  күрделі затпен әрекеттеспейді . Химиялық белсенділігінің  төмендігі жөнінен азот инертті газдардан кейінгі орынды иемденеді . азотты қыздырса , көптеген металдармен  әрекеттесіп , нитридтер түзеді . Бейметалдармен   аса жоғары температурада  ғана әрекеттеседі . Мысалы, оның оттекпен әрекеттесуі 3000-4000  ⁰ С – та басталады . Өнеркәсіпте  азот ауаны сұйылту арқылы алынса лабораториялық жағдайда аммоний нитритін немесе бихроматын қыздырып алады . азот негізінен аммиак өндіруге , ал инертті  болғандықтан , электр шамдарын толтыруға қолданылады . азот грекше «өмірді қуаттамайды »  деген мағына береді .

.  NH₄NO₃->N₂O+H₂O теңдеуіне  қойылатын барлық коэфициенттер қосындысы және 8 г аммоний нитраты айырылғанда түзілетін шаттандырғыш газдың (қ.ж) көлемі;

• 4 және 2,24 л

• 6 және 4,48 л

• 3 және 0,56 л

• 5 және 1,12 л

Қазақстанның ішкі сулары

Қазақстанның ішкі суларына өзендер , көлдер, жерасты сулары , бөгендер, каналдар және мұздықтар жатады . Қазақстанның ішкі сулары  мемлекетіміздің материкттің орталығында орналасуына , жер бедерінің алуан түрлілігіне , жауын- шашынның біркелкі түспеуіне , ауа температурасының жаз айларында жоғары болуына  байланысты біркелкі таралмаған. Қазақстан аумағында ірілі-ұсақты 85 мың  өзен бар . олардың ішінде 7 өзеннің ұзындығы 1000 км-ден асады . Республиканың барлық өзендері Солтүстік мұзды мұхит және ішкі тұйық көлдер алаптарына құяды. Қазақстан өздері негізінен қар, жаңбыр , мұздық және жер асты суымен қоректенеді. Қар – жаңбыр суымен қоректенетін өзендерге орманды дала, дала зоналардың өзендері жатады Қазақстан аумағында 48 мыңға жуық көл бассейндерінің 5 тобы ажыратылады . Тектоникалық , Вулканикалық , мұздық ( мореналық) , карст, бөгет көлдер.

1.     Қазақстандағы ұзындығы 1000 км- ден асатын өзендер

•  Іле , Жайық

• Жайық, Ойыл

• Сағыз, Сырдария

•  Іле, Нұра

Қазақстанның ішкі сулары

Қазақстанның ішкі суларына өзендер , көлдер, жерасты сулары , бөгендер, каналдар және мұздықтар жатады . Қазақстанның ішкі сулары  мемлекетіміздің материкттің орталығында орналасуына , жер бедерінің алуан түрлілігіне , жауын- шашынның біркелкі түспеуіне , ауа температурасының жаз айларында жоғары болуына  байланысты біркелкі таралмаған. Қазақстан аумағында ірілі-ұсақты 85 мың  өзен бар . олардың ішінде 7 өзеннің ұзындығы 1000 км-ден асады . Республиканың барлық өзендері Солтүстік мұзды мұхит және ішкі тұйық көлдер алаптарына құяды. Қазақстан өздері негізінен қар, жаңбыр , мұздық және жер асты суымен қоректенеді. Қар – жаңбыр суымен қоректенетін өзендерге орманды дала, дала зоналардың өзендері жатады Қазақстан аумағында 48 мыңға жуық көл бассейндерінің 5 тобы ажыратылады . Тектоникалық , Вулканикалық , мұздық ( мореналық) , карст, бөгет көлдер.

Қазақстанның қар- жаңбыр суымен қоректенетін өзендері

• Ертіс; Нұра

            

• Торғай , Ырғыз

• Іле , Жайық

• Есіл , Тобыл