Тіл тарихы Замзагүл апай

Р. Сыздықова әдеби тілді қалай бөліп қарайды:

• Ауыз әдеби тілі, жазба әдеби тілі.

• Қазақтың көне жазба әдеби тілі

• Ауызекі сөз, жалпыхалықтық тіл.

• ХІХ ғасырдың басы, Кеңестік дәуірдегі әдеби тіл.

• Совет дәуірі.

Әдеби тілдің негізгі қызметі:

• Шығармашылық қызметі.

• Экспрессивтік-эстетикалық қызметі.

• Танымдық қызметі.

• Тарихи қызметі.

• Мәдени қызметі.

Қазіргі әдеби тілдің стильдік тармақтары:

• Бейтарап стиль, ғылыми стиль.

• Кітаби стиль.

• Ресми іс қағаздар, публицистикалық стиль.

• Қарапайым сөйлеу тілінің стилі.

• Функционалдық стильдер.

Әдеби тілді жұмсаушылар тәжірибесінде нормадан ауытқу түрі

• Жөнімен ауытқу.

• Нақтылықсыз ауытқу.

• Мағыналы ауытқу.

• Мағынасыз ауытқу.

• Мәнді ауытқу.

. Р.Сыздықова ақын-жыраулардың тілін арнайы талдай келіп, сол кезеңде

қызмет еткен тілді жазба дәуірге дейінгі қазақ әдеби тілі деп атайды:

• V-VІІІ ғасырлар.

• ХІІІ ғасыр.

• ХV-ХVІІ ғасырлар.

• ХV-ХVІІІ ғасырлар

• ХV-ХІХ ғасырлар.

Қазақ әдеби тілінің тарихының кезеңдері

• ІХ-ХVІ ғасырлар, ХІV-ХІХ ғасырлар.

• ХІІ-ХV ғасырлар, Х-ХІІ ғасырлар.

• VІІ-ІХ ғасырлар, ХІІІ-ХІV ғасырлар.

• ХV-ХVІІ ғасырлар, ХV-ХVІІІ ғасырлар.

• ХІХ ғ-дың ІІ жартысы, Қазан төңкерісінен кейінгі кезең.

Ғылыми стильдің лексикасына тән ерекшелік:

• Сөздер ауыспалы мағынасында қолданылады.

• Сөз тек өзінің негізгі мағынасында жұмсалады.

• Сөздің экспрессивтік және эмоционалдық бояуы болады.

• Сөздер синонимдік қатар түзеп қолданылады.

• Сөз бірнеше мағынада жұмсалады.

М.Балақаевтың әдеби тіл ұғымына берген анықтамасы:

• Жазба әдебиет арқылы нормаға түсіп қалыптасқан, стильдік тармақтары

  жетілген, әлеуметтік қызметі әр алуан, халық тілінің жоғары формасы».

• Жалпы халықтық тілдің белгілі жүйеге түскен, жазу дәстүрі мен әртүрлі жазба

  және ауызша әдебиеттің негізінде қалыптасқан тұрақты тіл».

• Орныққан қалыптары, стильдік-жанрлық тармақтары бар тіл».

• .

  «Сол тілде сөйлейтін адамдардың бәріне ортақ, түсінікті тіл».

• Белгілі мөлшерде сұрыпталып, тілдік норамалық бағыты анықталған, қолданылу

  қызметі әр алуан, стиль жағынан саралануға бейім, тілдік диалектілер мен

  қарапайым сөйлеу тілінен жоғары түрі».

Р.Сыздықованың әдеби тіл ұғымына берген анықтамасы:

• Жалпы халықтық тілдің белгілі жүйеге түскен, жазу дәстүрі мен әртүрлі жазба

  және ауызша әдебиеттің негізінде қалыптасқан тұрақты тіл».

• Өңделген, сұрыпталған, нормаланған, жалпыға ортақ қасиеті бар, ауызекі сөйлеу

  тіліне қарама-қарсы қою арқылы танылатын тілі».

• Сол тілде сөйлейтін адамдардың бәріне ортақ, түсінікті тіл».

• Орныққан қалыптары, стильдік-жанрлық тармақтары бар тіл».

• Белгілі мөлшерде сұрыпталып, тілдік норамалық бағыты анықталған, тілдік

  диалектілер мен қарапайым сөйлеу тілінен жоғары түрі».

Әдебиет тезіне түспеген «шикі» тілді халық тілі дейміз де, көркем сөз

шеберлері шыңдаған тілді әдеби тіл дейміз» деген:

• Р. Сыздықова.

• Н. И. Ильминский.

• Г. Н.Потанин.

• М. Горький.

• А.С. Пушкин.