38. Мәтінмен жұмыс 14

   Отбасындағы ұл тәрбиесінде әке мен аталардың рөлі ерекше. Әке – отбасы мүшелерінің тірегі, асыраушысы, қамқоршысы. Ата-бабаларымыз балалар тәрбиесіне үлкен мән берген. Әкенің мінез-құлқы, өзгелермен қарым-қатынасы, өнері, білімі – ұяда баланың көз алдындағы үлгі-өнеге алатын нысаны.

   Қазақта біреудің баласы жақсы, өнегелі азамат болса: «Оның әкесі немесе атасы жақсы кісі еді, өнегелі жерден шыққан ғой», – деп мадақтайтыны сондықтан. «Әкеге қарап ұл өседі, шешеге қарап қыз өседі», «Әке – бәйтерек, бала – жапырақ», «Ата – балаға сыншы» деген мақалдар осыны растайды.

   Ертеректегі ұлттық тәрбие қазақ халқында нақышты деңгейде қалыптасқан, бала тәрбиесіне бүкіл ауылдың үлкендері, әсіресе қарттары араласқан. Үлкендер балаларының өрескел мінез-құлықтарын көрсе ұрсып, зекіп, тыйым салуға, ақыл айтуға құқылы болған. Осындай ұлттық тәрбие арқылы отбасында жақсы тәлім-тәрбие алған азамат ертеңгі кезде ұлттың тағдырын ойлайтыны анық.

   Қазақ халқы бала тәрбиесіне, оның ішінде қыз баланың тәрбиесіне ерекше мән бергені баршамызға мәлім. Кез келген ата-ана қызының ертең барған жерінде тастай батып, судай сіңіп кетуін, жақсы жар, әдепті келін, аяулы ана болуын армандайды. Еліміздің болашағы бала тәрбиесінде отбасылық құндылықтарды, ұлттық тәлім-тәрбиені дұрыс насихаттау арқылы жүзеге асады.

Мәтін бойынша төменгі тұжырымдардың қайсысы дұрыс?

1.     Жеке бала тәрбиесі ұлт болашағының жағдайына әсер етеді.

2.     Қазақта өрескел мінез-құлық көрген қария тыйым салуға, ақыл айтуға құқылы болған.

3.     Ұлттық тәрбие – отбасылық құндылықтардың бастауы.

• Бірінші мен үшіншісі

• Үшеуі де

• Бірінші

• Тек үшіншісі

   Әбу Насыр әл-Фараби ылғи да қолынан тастамай Аристотельдің «Физика» кітабын оқып жүреді екен. Содан бір жолдасы: «Сен мына кітапқа неге сонша қадалып қалдың?» – деп сұрайды. Сонда Әбу Насыр: «Бұл кітапты қырық мәрте оқып шықтым. Тағы да оқуым керек. Өйткені әлі толық ұғынып болған жоқпын», – деп түсіндіре жауап береді. Әбу Насыр ешқашан қолына алған кітапты бір не екі мәрте оқып шығып қоя салмаған. Қайта оның мағынасына толық түсінгенше ерінбей-жалықпай оқи берген. Сөйтіп, кітапта баяндалған жайлардың мән-мағынасына ой жіберіп, жаңа ұғымдардың есігін ашып отырған.

Әл-Фарабидің «Бұл кітапты қырық мәрте оқып шықтым. Тағы да оқуым керек» деген жауабы арқылы кейіпкердің қандай қасиетін көруге болады?

• Алғырлық

• Енжарлық

• Талғампаздық

• Табандылық

   «Домбыра party» туралы ең алғаш facebook әлеуметтік желісінен естідім. Суреттер мен пікірлерді көріп, бұл жобаға қызыға бастадым. Біраз уақыттан кейін бұл жерден Нұрғиса ағамыздың жазған постын оқыдым. Ол жерде бұл кісі Лондонға келетінін және «Домбыра party» ұйымдастырылатынын жазып, осы жерде жүрген қазақтардың хабарласуын сұрапты. Сондықтан мен де бұл мәселе қашан шешіледі екен, нақты болатын уақыты мен жері қашан анықталады деп біраз уақыт күттім. Кейін анық-қанығын білдік. Сүйінші хабарды желі бойынша жан-жаққа тараттық.

   Әрине басында Лондондағы «Домбыра party»-ге аз адам келіп, ұят болып қалмағай деп те уайымдадық. Себебі жанымда жүрген қазақ студенттерінің көбінде оқуы аяқталып, басым бөлігі елге оралған болатын. 6 шілде – Астанамыздың туған күніне «University College London» атты оқу ордасында өткен шараға, абырой болғанда, қырыққа жуық қазақ жиналды. Жиналып қана қоймай, Нұрғиса ағамызды қолдап, өздері де домбыраны қолға алып, өнерлерін көрсетті. Көшеде серуендеп жүріп, бізді кездестіріп қуанған қазақтар да болды. Домбыраның үнін естіп, арамызға келіп қосылып жатты. Біраз қазақ бауырымыз шетелде жүріп, өз елін сағынғаны байқалды. Осы «Домбыра party» арқылы елден жырақта жүрген қазақтардың көбісі өздерін Қазақстанда болып қайтқандай сезінген шығар. Себебі айтылған әндер, тартылған күйлер шын мәнінде Қазақстанға деген сағынышымызды біршама басты деуге негіз бар. Осындай қазақтардың басын қосатын, елге, жерге деген сүйіспеншілігін арттыратын, рухымызды асқақтататын бастамалар көбейе берсе екен деп тілеймін. Ал мен өз кезегімде «Домбыра party»-дің Лондонда жалғасын табуын қадағалап, септігімді тигізуге әзір екенімді баса айтқым келеді.

Автор «Домбыра party»-ге қандай тілек тілейді?

• «Домбыра party»-дің студенттердің демалысы бітпей тұрып өтуін тілейді.

• «Домбыра party»-дің Лондонда жалғасын табуын тілейді.

• «Домбыра party»-дің жоғары дәрежеде өтуіне барша қазақстандық ат салысса екен деп тілейді.

• «Домбыра party» сияқты қазақтардың басын біріктіріп, ұлттық рухты көтеретін жобалар бола берсін деп тілейді.

   «Домбыра party» туралы ең алғаш facebook әлеуметтік желісінен естідім. Суреттер мен пікірлерді көріп, бұл жобаға қызыға бастадым. Біраз уақыттан кейін бұл жерден Нұрғиса ағамыздың жазған постын оқыдым. Ол жерде бұл кісі Лондонға келетінін және «Домбыра party» ұйымдастырылатынын жазып, осы жерде жүрген қазақтардың хабарласуын сұрапты. Сондықтан мен де бұл мәселе қашан шешіледі екен, нақты болатын уақыты мен жері қашан анықталады деп біраз уақыт күттім. Кейін анық-қанығын білдік. Сүйінші хабарды желі бойынша жан-жаққа тараттық.

   Әрине басында Лондондағы «Домбыра party»-ге аз адам келіп, ұят болып қалмағай деп те уайымдадық. Себебі жанымда жүрген қазақ студенттерінің көбінде оқуы аяқталып, басым бөлігі елге оралған болатын. 6 шілде – Астанамыздың туған күніне «University College London» атты оқу ордасында өткен шараға, абырой болғанда, қырыққа жуық қазақ жиналды. Жиналып қана қоймай, Нұрғиса ағамызды қолдап, өздері де домбыраны қолға алып, өнерлерін көрсетті. Көшеде серуендеп жүріп, бізді кездестіріп қуанған қазақтар да болды. Домбыраның үнін естіп, арамызға келіп қосылып жатты. Біраз қазақ бауырымыз шетелде жүріп, өз елін сағынғаны байқалды. Осы «Домбыра party» арқылы елден жырақта жүрген қазақтардың көбісі өздерін Қазақстанда болып қайтқандай сезінген шығар. Себебі айтылған әндер, тартылған күйлер шын мәнінде Қазақстанға деген сағынышымызды біршама басты деуге негіз бар. Осындай қазақтардың басын қосатын, елге, жерге деген сүйіспеншілігін арттыратын, рухымызды асқақтататын бастамалар көбейе берсе екен деп тілеймін. Ал мен өз кезегімде «Домбыра party»-дің Лондонда жалғасын табуын қадағалап, септігімді тигізуге әзір екенімді баса айтқым келеді.

Мәтін бойынша автордың көңілін алаңдатқан сөйлемді табыңыз.

• Себебі айтылған әндер, тартылған күйлер шын мәнінде Қазақстанға деген сағынышымызды біршама басты деуге негіз бар.

• Әрине басында Лондондағы «Домбыра party»-ге аз адам келіп, ұят болып қалмағай деп те уайымдадық.

• Осындай қазақтардың басын қосатын, елге, жерге деген сүйіспеншілігін арттыратын, рухымызды асқақтататын бастамалар көбейе берсе екен

• Домбыраның үнін естіп, арамызға келіп қосылып жатты.

   «Домбыра party» туралы ең алғаш facebook әлеуметтік желісінен естідім. Суреттер мен пікірлерді көріп, бұл жобаға қызыға бастадым. Біраз уақыттан кейін бұл жерден Нұрғиса ағамыздың жазған постын оқыдым. Ол жерде бұл кісі Лондонға келетінін және «Домбыра party» ұйымдастырылатынын жазып, осы жерде жүрген қазақтардың хабарласуын сұрапты. Сондықтан мен де бұл мәселе қашан шешіледі екен, нақты болатын уақыты мен жері қашан анықталады деп біраз уақыт күттім. Кейін анық-қанығын білдік. Сүйінші хабарды желі бойынша жан-жаққа тараттық.

   Әрине басында Лондондағы «Домбыра party»-ге аз адам келіп, ұят болып қалмағай деп те уайымдадық. Себебі жанымда жүрген қазақ студенттерінің көбінде оқуы аяқталып, басым бөлігі елге оралған болатын. 6 шілде – Астанамыздың туған күніне «University College London» атты оқу ордасында өткен шараға, абырой болғанда, қырыққа жуық қазақ жиналды. Жиналып қана қоймай, Нұрғиса ағамызды қолдап, өздері де домбыраны қолға алып, өнерлерін көрсетті. Көшеде серуендеп жүріп, бізді кездестіріп қуанған қазақтар да болды. Домбыраның үнін естіп, арамызға келіп қосылып жатты. Біраз қазақ бауырымыз шетелде жүріп, өз елін сағынғаны байқалды. Осы «Домбыра party» арқылы елден жырақта жүрген қазақтардың көбісі өздерін Қазақстанда болып қайтқандай сезінген шығар. Себебі айтылған әндер, тартылған күйлер шын мәнінде Қазақстанға деген сағынышымызды біршама басты деуге негіз бар. Осындай қазақтардың басын қосатын, елге, жерге деген сүйіспеншілігін арттыратын, рухымызды асқақтататын бастамалар көбейе берсе екен деп тілеймін. Ал мен өз кезегімде «Домбыра party»-дің Лондонда жалғасын табуын қадағалап, септігімді тигізуге әзір екенімді баса айтқым келеді.

Мәтінді жазудағы автор мақсаты қандай?

• Қазақтардың елін сағынғанын жеткізу

• «Домбыра party»-ге жиналған қазақ санын көрсету

• «Домбыра party»-дің қалай өткені жайында қуанышымен бөлісу

• Шетелде тұратын қазақтардың қазақ әндерін білетінін ұғындыру

   «Домбыра party» туралы ең алғаш facebook әлеуметтік желісінен естідім. Суреттер мен пікірлерді көріп, бұл жобаға қызыға бастадым. Біраз уақыттан кейін бұл жерден Нұрғиса ағамыздың жазған постын оқыдым. Ол жерде бұл кісі Лондонға келетінін және «Домбыра party» ұйымдастырылатынын жазып, осы жерде жүрген қазақтардың хабарласуын сұрапты. Сондықтан мен де бұл мәселе қашан шешіледі екен, нақты болатын уақыты мен жері қашан анықталады деп біраз уақыт күттім. Кейін анық-қанығын білдік. Сүйінші хабарды желі бойынша жан-жаққа тараттық.

   Әрине басында Лондондағы «Домбыра party»-ге аз адам келіп, ұят болып қалмағай деп те уайымдадық. Себебі жанымда жүрген қазақ студенттерінің көбінде оқуы аяқталып, басым бөлігі елге оралған болатын. 6 шілде – Астанамыздың туған күніне «University College London» атты оқу ордасында өткен шараға, абырой болғанда, қырыққа жуық қазақ жиналды. Жиналып қана қоймай, Нұрғиса ағамызды қолдап, өздері де домбыраны қолға алып, өнерлерін көрсетті. Көшеде серуендеп жүріп, бізді кездестіріп қуанған қазақтар да болды. Домбыраның үнін естіп, арамызға келіп қосылып жатты. Біраз қазақ бауырымыз шетелде жүріп, өз елін сағынғаны байқалды. Осы «Домбыра party» арқылы елден жырақта жүрген қазақтардың көбісі өздерін Қазақстанда болып қайтқандай сезінген шығар. Себебі айтылған әндер, тартылған күйлер шын мәнінде Қазақстанға деген сағынышымызды біршама басты деуге негіз бар. Осындай қазақтардың басын қосатын, елге, жерге деген сүйіспеншілігін арттыратын, рухымызды асқақтататын бастамалар көбейе берсе екен деп тілеймін. Ал мен өз кезегімде «Домбыра party»-дің Лондонда жалғасын табуын қадағалап, септігімді тигізуге әзір екенімді баса айтқым келеді.

Мәтін мазмұнына сәйкес келмейтін нұсқаны табыңыз.

• Нұрғиса «Домбыра party»-дің өтуіне басшылық жасады.

• «Домбыра party» «University College London» оқу ордасында өтті.

• «Домбыра party»-ге жиналған қауым атамекенінде болғандай сезінді.

• «Домбыра party» тәуелсіздік мерекесіне орай ұйымдастырылды.

   «Домбыра party» туралы ең алғаш facebook әлеуметтік желісінен естідім. Суреттер мен пікірлерді көріп, бұл жобаға қызыға бастадым. Біраз уақыттан кейін бұл жерден Нұрғиса ағамыздың жазған постын оқыдым. Ол жерде бұл кісі Лондонға келетінін және «Домбыра party» ұйымдастырылатынын жазып, осы жерде жүрген қазақтардың хабарласуын сұрапты. Сондықтан мен де бұл мәселе қашан шешіледі екен, нақты болатын уақыты мен жері қашан анықталады деп біраз уақыт күттім. Кейін анық-қанығын білдік. Сүйінші хабарды желі бойынша жан-жаққа тараттық.

   Әрине басында Лондондағы «Домбыра party»-ге аз адам келіп, ұят болып қалмағай деп те уайымдадық. Себебі жанымда жүрген қазақ студенттерінің көбінде оқуы аяқталып, басым бөлігі елге оралған болатын. 6 шілде – Астанамыздың туған күніне «University College London» атты оқу ордасында өткен шараға, абырой болғанда, қырыққа жуық қазақ жиналды. Жиналып қана қоймай, Нұрғиса ағамызды қолдап, өздері де домбыраны қолға алып, өнерлерін көрсетті. Көшеде серуендеп жүріп, бізді кездестіріп қуанған қазақтар да болды. Домбыраның үнін естіп, арамызға келіп қосылып жатты. Біраз қазақ бауырымыз шетелде жүріп, өз елін сағынғаны байқалды. Осы «Домбыра party» арқылы елден жырақта жүрген қазақтардың көбісі өздерін Қазақстанда болып қайтқандай сезінген шығар. Себебі айтылған әндер, тартылған күйлер шын мәнінде Қазақстанға деген сағынышымызды біршама басты деуге негіз бар. Осындай қазақтардың басын қосатын, елге, жерге деген сүйіспеншілігін арттыратын, рухымызды асқақтататын бастамалар көбейе берсе екен деп тілеймін. Ал мен өз кезегімде «Домбыра party»-дің Лондонда жалғасын табуын қадағалап, септігімді тигізуге әзір екенімді баса айтқым келеді.

«Домбыра party»-ге жиналған халық өздерін қалай сезінді?

• Нұрғисаның домбырасының үнін сағынғанын сезінді.

• Өздері де шетел әндерін орындағандарын сезінді.

• Жиналған қауымға бауыр басып қалғандықтарын сезінді.

• Шалғай жердегі ата жұртында болып қайтқандай сезінді.

   Ерденнің жалғыз баласы қайтыс болғанда, аяқ жетер жердегі ел түгел келіп, көңіл айтса да басын көтермей, сартөсек боп сарғайып жатып алыпты. Бұл хабар тигеннен кейін Сыр бойындағы Досбол мен Шоқай ел арасы шалғайлықтан жетінші күні жетіпті. Үйге кіріп, өлгенге – иман, тіріге – береке тілеп, бет сипасқан соң:

– Уа, Ерден! – депті Досбол, – өлмесе қайда кетті бұрынғының кәрісі? Әлемді жалмап-жұтса да, өмірінде тоймаған қара жердің талысы! Өткенге өкінбе, келмеске күйінбе, өлім деген – ұзын жолдың алысы. Туғаннан кейін барлық жанның қабір емес пе барысы?

Бұған да мызғымаған соң Шоқай малдас құрып отырған қалпынан ауысып, жүгіне қос тізерлеп, қамшысын мықынына таяна ұстап, аңға түсер мұзбалақтай шақ етіп:

– Ей, батыр Ерден! Басыңды көтер жерден! Құдайға құдіреттімін деп, мейман асың тасып кеткен екенсің кердең?! Мыңды айдаған әкең Сандыбай да қара жерге еңген! Оны мына Шоқай көзімен көрген! Әулие болсаң, әкеңді де, балаңды да алып қалуға әлің кане, келген?! Көкті бу көтереді, жүйрікті ду көтереді, өлімді ер көтереді, ауырды нар көтереді! Ер емес пе едің талай құқайды көрген?! Тағы да айтамын басыңды көтер жерден?!

Сонда Ерден төсегінен шүйіле көтеріліп, сартап болып сарғайған жүзін орамалымен сипап:

– Уа, асып туған асылдар! Қайғырсаң да қаншама, өлі артынан өлмек жоқ. Құрдымға хайыл кеткен соң, екі айналып келмек жоқ! Көтермесем басымды, көңілім өксік қаяулы! Ардақтыларым едің аяулы, саңлақтыларым едің санаулы! Көңілде қайғы, шеменшер, төбелерің көрінбеген соң, күтіп жатыр едім, өздеріңдей асыл ерлерді жараулы! – деп, құшақтаса көрісіпті.

   Досбол мен Шоқай үш-төрт күн болып Ерденнің көңілін демдеп, қайғысын бөлісіп аттанған екен.

Ерденнің сарғайып, сартөсек болып жатып алуының себебі неде?

• Ел ағалары Досбол мен Шоқайды күтіп жатты.

• Жалғыз баласы о дүниеге аттанды.

• Жәйсіз хабар алды.

• Ел басына түскен қайғы қабырғасын қайыстырды.

   Ерденнің жалғыз баласы қайтыс болғанда, аяқ жетер жердегі ел түгел келіп, көңіл айтса да басын көтермей, сартөсек боп сарғайып жатып алыпты. Бұл хабар тигеннен кейін Сыр бойындағы Досбол мен Шоқай ел арасы шалғайлықтан жетінші күні жетіпті. Үйге кіріп, өлгенге – иман, тіріге – береке тілеп, бет сипасқан соң:

– Уа, Ерден! – депті Досбол, – өлмесе қайда кетті бұрынғының кәрісі? Әлемді жалмап-жұтса да, өмірінде тоймаған қара жердің талысы! Өткенге өкінбе, келмеске күйінбе, өлім деген – ұзын жолдың алысы. Туғаннан кейін барлық жанның қабір емес пе барысы?

Бұған да мызғымаған соң Шоқай малдас құрып отырған қалпынан ауысып, жүгіне қос тізерлеп, қамшысын мықынына таяна ұстап, аңға түсер мұзбалақтай шақ етіп:

– Ей, батыр Ерден! Басыңды көтер жерден! Құдайға құдіреттімін деп, мейман асың тасып кеткен екенсің кердең?! Мыңды айдаған әкең Сандыбай да қара жерге еңген! Оны мына Шоқай көзімен көрген! Әулие болсаң, әкеңді де, балаңды да алып қалуға әлің кане, келген?! Көкті бу көтереді, жүйрікті ду көтереді, өлімді ер көтереді, ауырды нар көтереді! Ер емес пе едің талай құқайды көрген?! Тағы да айтамын басыңды көтер жерден?!

Сонда Ерден төсегінен шүйіле көтеріліп, сартап болып сарғайған жүзін орамалымен сипап:

– Уа, асып туған асылдар! Қайғырсаң да қаншама, өлі артынан өлмек жоқ. Құрдымға хайыл кеткен соң, екі айналып келмек жоқ! Көтермесем басымды, көңілім өксік қаяулы! Ардақтыларым едің аяулы, саңлақтыларым едің санаулы! Көңілде қайғы, шеменшер, төбелерің көрінбеген соң, күтіп жатыр едім, өздеріңдей асыл ерлерді жараулы! – деп, құшақтаса көрісіпті.

   Досбол мен Шоқай үш-төрт күн болып Ерденнің көңілін демдеп, қайғысын бөлісіп аттанған екен.

Мәтіндегі Шоқайдың: «Көкті бу көтереді, жүйрікті ду көтереді, өлімді ер көтереді, ауырды нар көтереді» - деген сөзінің мәнісі қандай?

• Ерденге реніш білдірді

• Ерденді ер мен нарға теңеп айтқан басу сөзі

• Досболды қостаған сөзі

• Ерденнің намысын қайрайтын сөзі

   Ерденнің жалғыз баласы қайтыс болғанда, аяқ жетер жердегі ел түгел келіп, көңіл айтса да басын көтермей, сартөсек боп сарғайып жатып алыпты. Бұл хабар тигеннен кейін Сыр бойындағы Досбол мен Шоқай ел арасы шалғайлықтан жетінші күні жетіпті. Үйге кіріп, өлгенге – иман, тіріге – береке тілеп, бет сипасқан соң:

– Уа, Ерден! – депті Досбол, – өлмесе қайда кетті бұрынғының кәрісі? Әлемді жалмап-жұтса да, өмірінде тоймаған қара жердің талысы! Өткенге өкінбе, келмеске күйінбе, өлім деген – ұзын жолдың алысы. Туғаннан кейін барлық жанның қабір емес пе барысы?

Бұған да мызғымаған соң Шоқай малдас құрып отырған қалпынан ауысып, жүгіне қос тізерлеп, қамшысын мықынына таяна ұстап, аңға түсер мұзбалақтай шақ етіп:

– Ей, батыр Ерден! Басыңды көтер жерден! Құдайға құдіреттімін деп, мейман асың тасып кеткен екенсің кердең?! Мыңды айдаған әкең Сандыбай да қара жерге еңген! Оны мына Шоқай көзімен көрген! Әулие болсаң, әкеңді де, балаңды да алып қалуға әлің кане, келген?! Көкті бу көтереді, жүйрікті ду көтереді, өлімді ер көтереді, ауырды нар көтереді! Ер емес пе едің талай құқайды көрген?! Тағы да айтамын басыңды көтер жерден?!

Сонда Ерден төсегінен шүйіле көтеріліп, сартап болып сарғайған жүзін орамалымен сипап:

– Уа, асып туған асылдар! Қайғырсаң да қаншама, өлі артынан өлмек жоқ. Құрдымға хайыл кеткен соң, екі айналып келмек жоқ! Көтермесем басымды, көңілім өксік қаяулы! Ардақтыларым едің аяулы, саңлақтыларым едің санаулы! Көңілде қайғы, шеменшер, төбелерің көрінбеген соң, күтіп жатыр едім, өздеріңдей асыл ерлерді жараулы! – деп, құшақтаса көрісіпті.

   Досбол мен Шоқай үш-төрт күн болып Ерденнің көңілін демдеп, қайғысын бөлісіп аттанған екен.

Мәтіннің мазмұнына сәйкес мақалды табыңыз.

• Ақылдының алдымен жүр, ақымақтың артымен жүр.

• Қайғы - бөліссе азаяды, қуаныш - бөліссе көбейеді.

• Кәрісі кімнің бар болса, хаты соның қолында.

• Жақсыға бәрі жақын.