34. Мәтінмен жұмыс 10

   Үш аңшы аңға шығыпты. Күні бойы құс аулап, кешке жалғыз үйрек атады. Аңшылар әбден шаршап, бір өзеннің жағаcына келіп түнейді. Үйректі пісіреді.

   Үйрек піскен соң, бір аңшы:

– Бұл үйректі үшеуіміз жеп тоймаймыз, сондықтан біреуіміз ғана жейік, - дейді.

– Үйректі жауып қояйық та, үшеуіміз де жатып ұйықтайық.

– Кім жақсы түс көрсе, үйректі сол жесін, - дейді бір қу жігіт.

   Түн ортасында қу аңшы тұрып, үйректі жеп, табақты бұрынғыша жауып қояды. Таңертең аңшылар оянып тұрған соң:

– Қандай түс көрдіңдер? - деп сұрайды.

– Мен ақбоз атқа мініппін, басыма алтын тәж киіппін, патша болыппын, - дейді бірінші аңшы.

– Мен жұмаққа кіріппін, жұмақта тәтті жеміс жеп жүр екенмін, - депті екінші аңшы.

   Сонда қу аңшы айтыпты:

– Екеуің де рас айтасыңдар, мен сендерді көріп жаттым. Бірің патша болған соң, енді бірің жұмаққа кіріп кеткен соң, бір үйрекке бола қайтып келмес деп, үйректі мен жеп қойдым, - дейді.

Қу аңшы аңшыларды не істеді?

• Көз жазып қалды

• Жер қаптырды

• Жер болды

• Көз шырымын алды

   Ерте замандардың бірінде қазақ даласына шабуыл жасаған дұшпанның қалың қолы бұл күнде құм арасында қалған бір қаланы қоршап алыпты. Қорғанып өте алмаған жау қалаға келетін ауыз суды тоқтатып, қамаудағы халықтың берілуін күтті. Қала жым-жырт. Бірнеше күн өтсе де, қалаға кіргізер нышан байқалмапты. Сонда дұшпанның әскербасы жарлық шығарады:

– Әйелдердің қаладан аяқтары ауыр болғанша зат алып кетуіне рұқсат!

   «Ерлері жоқ әйелдер бәрібір ұрпақ өрбітпейді, бұл халықты осылай құртамыз», - деп жау өз үкіміне масайрапты.

   Қаланың байлығын таласа-тармаса бөліскен жау енді еркек атаулыны құрту үшін азаматтарды іздесе, қаланың бірде-бір үйінде жан жоқ!

   Әйелдер бір-бір ер азаматты қапқа салып алып кеткен екен. Кішкентай қыздар ер балаларды, кемпірлер шалдарды көтеріп алып кетіпті. Бір халық осылай аман қалыпты дейді.

Мәтіндегі «масайрапты» сөзіне мағыналас сөзді белгілеңіз.

• Дәріптеді

• Бұйырыпты

• Балағаттапты

• Жайраңдапты

   Ерте замандардың бірінде қазақ даласына шабуыл жасаған дұшпанның қалың қолы бұл күнде құм арасында қалған бір қаланы қоршап алыпты. Қорғанып өте алмаған жау қалаға келетін ауыз суды тоқтатып, қамаудағы халықтың берілуін күтті. Қала жым-жырт. Бірнеше күн өтсе де, қалаға кіргізер нышан байқалмапты. Сонда дұшпанның әскербасы жарлық шығарады:

– Әйелдердің қаладан аяқтары ауыр болғанша зат алып кетуіне рұқсат!

   «Ерлері жоқ әйелдер бәрібір ұрпақ өрбітпейді, бұл халықты осылай құртамыз», - деп жау өз үкіміне масайрапты.

   Қаланың байлығын таласа-тармаса бөліскен жау енді еркек атаулыны құрту үшін азаматтарды іздесе, қаланың бірде-бір үйінде жан жоқ!

   Әйелдер бір-бір ер азаматты қапқа салып алып кеткен екен. Кішкентай қыздар ер балаларды, кемпірлер шалдарды көтеріп алып кетіпті. Бір халық осылай аман қалыпты дейді.

Мәтін қай жанрға жатады?

• Эссе

• Проза

• Аңыз

• Мақала

   Қазақ ән өнерінің тарихында қайталанбас тұлға ретінде бағаланатын Әміре Қашаубаевтың таланты – сирек кездесетін талант. Ауызша айтылатын ол туралы әңгімелерде әншінің даусы аңызбен аcтасқан қиял-ғажайып ертегілерде болатын құбылыстардай әсерде бейнеленеді. Сондай бір әңгіме былайша баяндалады. Өткен ғасыр жиырмасыншы жылдардың аяғында Әміре бастаған әртістер Алматы облысы қазіргі Райымбек ауданындағы Қарқара жайлауында концерт қойып жүреді. Түн жарымынан ауып, концерт аяқтала бергенде бір топ атты кісі сау ете түcеді. Сөйтсе, өрісте жылқы бағып жүрген жылқышылар екен. Жайлаудағы ашық далада шырқалған әнді естіп жеткен екен. Жылқышыларға жеткен асқақ дауыс – Әміренікі. Ал жылқышылар келген жермен концерт болып жатқан жердің арасы сегіз шақырымның үстінде дейді.

   Шындығында да, Әміре даусы өте биік ноталарды қиналмай алатын, әрі диапазоны өте кең үнді болған. Мұны дәлелдейтін тыңдаушысын еріксіз мойындатқан тарихи фактілер аз емес. Соның бірі – 1925 жылы Париж қаласында өткен бүкіл дүниежүзілік ән өнері көрмесінде екінші бәйге және күміс медаль алып қайтуы. Тіпті Әміре бірінші бәйге алғандай екен, әнші дауысының күштілігі сонша, оның табиғи дауыс екендігіне сенімсіздік білдірген қазылар алқасы адамда мұндай дауыс болуы мүмкін емес деген күдікпен екінші бәйге беріпті деген әңгіме де ел ішінде айтылады. Қалай болғанда да Әміренің орындаушылық шеберлігі, даусының күштілігі мен диапазонының кеңдігі, үнінің аса сұлу әуезділігі тыңдаушысын тамсандырмай қоймаған. Осындай өзінің әншілік дарыны арқасында жоғарыда айтылған Париждегі көрмеде қазақ әнін тұңғыш рет әлем кеңістігіне шығарып, Еуропа жұртшылығын таңғалдырып мойындатқан Әміре кейін 1927 жылы Москва консерваториясында, кейін Германияның Майндағы Франкфурт қаласында өткен халықаралық музыкалық көрмелерде өнер көрсетіп, қазақ әндерін тағы да әлемге паш етті, асқақтата шырқады.

Мәтіннің негізгі ойын көрсетіңіз.

• Оның әншілік дарынын жұрт жоғары бағалады.

• Әміре Қашаубаевтың таланты - сирек кездесетін талант.

• 1952 жылы Парижде Әміре күміс медальға ие болды.

• Әміре қазақ әнін тұңғыш рет әлем кеңістігіне шығарды.

   Қазақ ән өнерінің тарихында қайталанбас тұлға ретінде бағаланатын Әміре Қашаубаевтың таланты – сирек кездесетін талант. Ауызша айтылатын ол туралы әңгімелерде әншінің даусы аңызбен аcтасқан қиял-ғажайып ертегілерде болатын құбылыстардай әсерде бейнеленеді. Сондай бір әңгіме былайша баяндалады. Өткен ғасыр жиырмасыншы жылдардың аяғында Әміре бастаған әртістер Алматы облысы қазіргі Райымбек ауданындағы Қарқара жайлауында концерт қойып жүреді. Түн жарымынан ауып, концерт аяқтала бергенде бір топ атты кісі сау ете түcеді. Сөйтсе, өрісте жылқы бағып жүрген жылқышылар екен. Жайлаудағы ашық далада шырқалған әнді естіп жеткен екен. Жылқышыларға жеткен асқақ дауыс – Әміренікі. Ал жылқышылар келген жермен концерт болып жатқан жердің арасы сегіз шақырымның үстінде дейді.

   Шындығында да, Әміре даусы өте биік ноталарды қиналмай алатын, әрі диапазоны өте кең үнді болған. Мұны дәлелдейтін тыңдаушысын еріксіз мойындатқан тарихи фактілер аз емес. Соның бірі – 1925 жылы Париж қаласында өткен бүкіл дүниежүзілік ән өнері көрмесінде екінші бәйге және күміс медаль алып қайтуы. Тіпті Әміре бірінші бәйге алғандай екен, әнші дауысының күштілігі сонша, оның табиғи дауыс екендігіне сенімсіздік білдірген қазылар алқасы адамда мұндай дауыс болуы мүмкін емес деген күдікпен екінші бәйге беріпті деген әңгіме де ел ішінде айтылады. Қалай болғанда да Әміренің орындаушылық шеберлігі, даусының күштілігі мен диапазонының кеңдігі, үнінің аса сұлу әуезділігі тыңдаушысын тамсандырмай қоймаған. Осындай өзінің әншілік дарыны арқасында жоғарыда айтылған Париждегі көрмеде қазақ әнін тұңғыш рет әлем кеңістігіне шығарып, Еуропа жұртшылығын таңғалдырып мойындатқан Әміре кейін 1927 жылы Москва консерваториясында, кейін Германияның Майндағы Франкфурт қаласында өткен халықаралық музыкалық көрмелерде өнер көрсетіп, қазақ әндерін тағы да әлемге паш етті, асқақтата шырқады.

«Әміре Қашаубаевтың таланты - сирек кездесетін талант» екенін дәлелдейтін нұсқаны таңдаңыз.

• Жылқышылар жайлаудағы ашық далада шырқалған әнді естіп келді.

• Әнге шөлдеп отырған халық әншілерді жібермей, концерт ұзаққа созылған.

• 1927 жылы музыкалық көрмеде өнер көрсетті.

• Әнші дауысының әлсіздігі сонша, адамдарда мұндай дауыс болуы мүмкін емес» деп қазылар алқасы күдіктенген.

   Қазақ ән өнерінің тарихында қайталанбас тұлға ретінде бағаланатын Әміре Қашаубаевтың таланты – сирек кездесетін талант. Ауызша айтылатын ол туралы әңгімелерде әншінің даусы аңызбен аcтасқан қиял-ғажайып ертегілерде болатын құбылыстардай әсерде бейнеленеді. Сондай бір әңгіме былайша баяндалады. Өткен ғасыр жиырмасыншы жылдардың аяғында Әміре бастаған әртістер Алматы облысы қазіргі Райымбек ауданындағы Қарқара жайлауында концерт қойып жүреді. Түн жарымынан ауып, концерт аяқтала бергенде бір топ атты кісі сау ете түcеді. Сөйтсе, өрісте жылқы бағып жүрген жылқышылар екен. Жайлаудағы ашық далада шырқалған әнді естіп жеткен екен. Жылқышыларға жеткен асқақ дауыс – Әміренікі. Ал жылқышылар келген жермен концерт болып жатқан жердің арасы сегіз шақырымның үстінде дейді.

   Шындығында да, Әміре даусы өте биік ноталарды қиналмай алатын, әрі диапазоны өте кең үнді болған. Мұны дәлелдейтін тыңдаушысын еріксіз мойындатқан тарихи фактілер аз емес. Соның бірі – 1925 жылы Париж қаласында өткен бүкіл дүниежүзілік ән өнері көрмесінде екінші бәйге және күміс медаль алып қайтуы. Тіпті Әміре бірінші бәйге алғандай екен, әнші дауысының күштілігі сонша, оның табиғи дауыс екендігіне сенімсіздік білдірген қазылар алқасы адамда мұндай дауыс болуы мүмкін емес деген күдікпен екінші бәйге беріпті деген әңгіме де ел ішінде айтылады. Қалай болғанда да Әміренің орындаушылық шеберлігі, даусының күштілігі мен диапазонының кеңдігі, үнінің аса сұлу әуезділігі тыңдаушысын тамсандырмай қоймаған. Осындай өзінің әншілік дарыны арқасында жоғарыда айтылған Париждегі көрмеде қазақ әнін тұңғыш рет әлем кеңістігіне шығарып, Еуропа жұртшылығын таңғалдырып мойындатқан Әміре кейін 1927 жылы Москва консерваториясында, кейін Германияның Майндағы Франкфурт қаласында өткен халықаралық музыкалық көрмелерде өнер көрсетіп, қазақ әндерін тағы да әлемге паш етті, асқақтата шырқады.

Мәтінге сәйкес емес ақпаратты табыңыз.

• Әміре даусы өте биік ноталарды қиналмай алатын, әрі диапазоны өте кең аса сұлу үнді болған.

• Әміре Қашаубаевтың таланты - сирек кездесетін талант.

• Қазақ әнін тұңғыш рет әлем кеңістігіне шығарды.

• 1925 жылы Әміре Парижден алтын медаль алып қайтты.

   Қазақ ән өнерінің тарихында қайталанбас тұлға ретінде бағаланатын Әміре Қашаубаевтың таланты – сирек кездесетін талант. Ауызша айтылатын ол туралы әңгімелерде әншінің даусы аңызбен аcтасқан қиял-ғажайып ертегілерде болатын құбылыстардай әсерде бейнеленеді. Сондай бір әңгіме былайша баяндалады. Өткен ғасыр жиырмасыншы жылдардың аяғында Әміре бастаған әртістер Алматы облысы қазіргі Райымбек ауданындағы Қарқара жайлауында концерт қойып жүреді. Түн жарымынан ауып, концерт аяқтала бергенде бір топ атты кісі сау ете түcеді. Сөйтсе, өрісте жылқы бағып жүрген жылқышылар екен. Жайлаудағы ашық далада шырқалған әнді естіп жеткен екен. Жылқышыларға жеткен асқақ дауыс – Әміренікі. Ал жылқышылар келген жермен концерт болып жатқан жердің арасы сегіз шақырымның үстінде дейді.

   Шындығында да, Әміре даусы өте биік ноталарды қиналмай алатын, әрі диапазоны өте кең үнді болған. Мұны дәлелдейтін тыңдаушысын еріксіз мойындатқан тарихи фактілер аз емес. Соның бірі – 1925 жылы Париж қаласында өткен бүкіл дүниежүзілік ән өнері көрмесінде екінші бәйге және күміс медаль алып қайтуы. Тіпті Әміре бірінші бәйге алғандай екен, әнші дауысының күштілігі сонша, оның табиғи дауыс екендігіне сенімсіздік білдірген қазылар алқасы адамда мұндай дауыс болуы мүмкін емес деген күдікпен екінші бәйге беріпті деген әңгіме де ел ішінде айтылады. Қалай болғанда да Әміренің орындаушылық шеберлігі, даусының күштілігі мен диапазонының кеңдігі, үнінің аса сұлу әуезділігі тыңдаушысын тамсандырмай қоймаған. Осындай өзінің әншілік дарыны арқасында жоғарыда айтылған Париждегі көрмеде қазақ әнін тұңғыш рет әлем кеңістігіне шығарып, Еуропа жұртшылығын таңғалдырып мойындатқан Әміре кейін 1927 жылы Москва консерваториясында, кейін Германияның Майндағы Франкфурт қаласында өткен халықаралық музыкалық көрмелерде өнер көрсетіп, қазақ әндерін тағы да әлемге паш етті, асқақтата шырқады.

Бірінші азат жолдың екінші азат жолға қатысы қандай?

• Келіспейді

• Дәлелдейді

• Жалпылайды

• Туралайды

   Жексенді сыныптастары да, мектептегі басқа оқушылар да «Тәртіпсіз Жексен» деп атайды. Шынында да солай. Сабақта тыныш отырмайды, жан-жағындағыларға үнемі кедергі жасайды. Жазады, сызады, жыртады. Әбден болмаса, қағаздан ұшақ жасап, мұғалім көзін ала бере, ұшырып жібереді. Сағыз да шайнайтын сол. Қасындағы Зағипаға да күн көрсетпейді. Түртеді, мазақ етеді.

   Еңбек сабағы болатын. Оқушылар қағаз қиып, гүл жасауға кірісті. Тек Жексен жан-жағына жалтақтап, бостан-бос отыр. Өйткені оның қайшысы да, желімі де жоқ...

   Бір кезде мұғалім қарсы алдындағы Айдарды тақтаға шақырды. Осы мезетті пайдаланып, Жексен Айдардың желімін алып, оның орындығына төгіп қойды. Жабысып қалып, күлкі болсын дегені.

– Жексен, кәне, жасаған гүліңді көрсетші, - деді апай осы кезде.

– Жасаған жоқпын, - деді бұл.

– Апай, оның желімі де, қайшысы да жоқ, - деді Зағипа.

– Айдарда бәрі бар екен. Соның орнына отырып жасай ғой, - деді апай. Ал Айдар сенің орныңда отыра тұрсын.

   Жексеннің жүрегі су ете түсті, өйтсе де амал жоқ, сездірмеуге тырысты, отырды...

   Сабақ бітті. Оқушылар у-шу болып, сыртқа шықты. Сыныпта Жексен ғана жалғыз қалды. Орнынан ептеп тұрып көріп еді, тұра алмады.

Мәтінде жауабы бар сұрақты табыңыз.

• Жексен істеген ісін қалай түсіндіреді?

• Зағипа Жексенге неліктен күн көрсетпейді?

• Сыныпта жалғыз қалған оқушы кім?

• Неліктен мұғалім Жексенге ренжіді?

   Жексенді сыныптастары да, мектептегі басқа оқушылар да «Тәртіпсіз Жексен» деп атайды. Шынында да солай. Сабақта тыныш отырмайды, жан-жағындағыларға үнемі кедергі жасайды. Жазады, сызады, жыртады. Әбден болмаса, қағаздан ұшақ жасап, мұғалім көзін ала бере, ұшырып жібереді. Сағыз да шайнайтын сол. Қасындағы Зағипаға да күн көрсетпейді. Түртеді, мазақ етеді.

   Еңбек сабағы болатын. Оқушылар қағаз қиып, гүл жасауға кірісті. Тек Жексен жан-жағына жалтақтап, бостан-бос отыр. Өйткені оның қайшысы да, желімі де жоқ...

   Бір кезде мұғалім қарсы алдындағы Айдарды тақтаға шақырды. Осы мезетті пайдаланып, Жексен Айдардың желімін алып, оның орындығына төгіп қойды. Жабысып қалып, күлкі болсын дегені.

– Жексен, кәне, жасаған гүліңді көрсетші, - деді апай осы кезде.

– Жасаған жоқпын, - деді бұл.

– Апай, оның желімі де, қайшысы да жоқ, - деді Зағипа.

– Айдарда бәрі бар екен. Соның орнына отырып жасай ғой, - деді апай. Ал Айдар сенің орныңда отыра тұрсын.

   Жексеннің жүрегі су ете түсті, өйтсе де амал жоқ, сездірмеуге тырысты, отырды...

   Сабақ бітті. Оқушылар у-шу болып, сыртқа шықты. Сыныпта Жексен ғана жалғыз қалды. Орнынан ептеп тұрып көріп еді, тұра алмады.

Жексеннің әрекетіне қатысты мақалды табыңыз.

• Тентек жұртқа теріс, өзіне дұрыс.

• Жан қиналмай, жұмыс бітпес.

• Ақылы жоқтың арманы жоқ.

• Ақымақтың ақылы түстен кейін кіреді.

   Жексенді сыныптастары да, мектептегі басқа оқушылар да «Тәртіпсіз Жексен» деп атайды. Шынында да солай. Сабақта тыныш отырмайды, жан-жағындағыларға үнемі кедергі жасайды. Жазады, сызады, жыртады. Әбден болмаса, қағаздан ұшақ жасап, мұғалім көзін ала бере, ұшырып жібереді. Сағыз да шайнайтын сол. Қасындағы Зағипаға да күн көрсетпейді. Түртеді, мазақ етеді.

   Еңбек сабағы болатын. Оқушылар қағаз қиып, гүл жасауға кірісті. Тек Жексен жан-жағына жалтақтап, бостан-бос отыр. Өйткені оның қайшысы да, желімі де жоқ...

   Бір кезде мұғалім қарсы алдындағы Айдарды тақтаға шақырды. Осы мезетті пайдаланып, Жексен Айдардың желімін алып, оның орындығына төгіп қойды. Жабысып қалып, күлкі болсын дегені.

– Жексен, кәне, жасаған гүліңді көрсетші, - деді апай осы кезде.

– Жасаған жоқпын, - деді бұл.

– Апай, оның желімі де, қайшысы да жоқ, - деді Зағипа.

– Айдарда бәрі бар екен. Соның орнына отырып жасай ғой, - деді апай. Ал Айдар сенің орныңда отыра тұрсын.

   Жексеннің жүрегі су ете түсті, өйтсе де амал жоқ, сездірмеуге тырысты, отырды...

   Сабақ бітті. Оқушылар у-шу болып, сыртқа шықты. Сыныпта Жексен ғана жалғыз қалды. Орнынан ептеп тұрып көріп еді, тұра алмады.

Мәтінді жазудағы автор мақсатын көрсетіңіз.

• Тәрбиесіз қылықтарды әшкерелеу

• Зағипаның үлгілі оқушы екенін көрсету

• Айдар мен Жексенді салыстыру

• Ұстаздың тәрбиесіне көңілі толмау