33. Мәтінмен жұмыс 9

Қонақжайлылық – қазақ халқының бет-бейнесін ашатын ерекше қасиеттерінің бірі. Бұл қасиет адамдар арасындағы сыйластықты, бір-біріне деген құрметті арттыра түседі. Адамды тіліне, дініне, ұлтына қарамастан алаламай ас-дәм беру – қонақжайлылықтың белгісі.

   «Шақырған жерден қалма» деген ұстанымды ұран еткен жұрт қонаққа барғанда мына кеңестерді есте шығармағаны абзал. Сізді қонаққа шақырды делік, алып баратын сыйлығыңызға қоса үй иесіне арнап гүл алуды да ұмытпаңыз. Шақырған жерге ерте немесе кешікпей дәл уақытында бару – мәдениеттіліктің белгісі.__ 2___ тым ерте не болмаса кешігіп келу үй иелеріне де, басқа қонақтарға да ыңғайсыз жағдай тудырады. Әрі мұны сыйламаушылық деп түсінуі мүмкін. Дастарқан басында дұрыс отыра білу де тәрбиені көрсетсе керек. Айтылар әңгіме ортақ болуына да көңіл бөлген жөн. Осындай бас қосуда үлкен кісілер көрген-білгендерін жастарға өнеге ретінде ортаға салады.

   Кейде қонақтан ертерек кетуге тура келеді. Ондайда басқалардың көңілі бөлінбес үшін рұқсат сұрап, елеусіз шығып кеткені абзал. Қоштасарда үй иелеріне рақмет айтуды ұмытпаған жөн.

Асты сызылған сөзді қай сөз алмастыра алады?

• Қарамай

• Қумай

• Аластамай

• Бөліп-жармай

Қонақжайлылық – қазақ халқының бет-бейнесін ашатын ерекше қасиеттерінің бірі. Бұл қасиет адамдар арасындағы сыйластықты, бір-біріне деген құрметті арттыра түседі. Адамды тіліне, дініне, ұлтына қарамастан алаламай ас-дәм беру – қонақжайлылықтың белгісі.

   «Шақырған жерден қалма» деген ұстанымды ұран еткен жұрт қонаққа барғанда мына кеңестерді есте шығармағаны абзал. Сізді қонаққа шақырды делік, алып баратын сыйлығыңызға қоса үй иесіне арнап гүл алуды да ұмытпаңыз. Шақырған жерге ерте немесе кешікпей дәл уақытында бару – мәдениеттіліктің белгісі.__ 2___ тым ерте не болмаса кешігіп келу үй иелеріне де, басқа қонақтарға да ыңғайсыз жағдай тудырады. Әрі мұны сыйламаушылық деп түсінуі мүмкін. Дастарқан басында дұрыс отыра білу де тәрбиені көрсетсе керек. Айтылар әңгіме ортақ болуына да көңіл бөлген жөн. Осындай бас қосуда үлкен кісілер көрген-білгендерін жастарға өнеге ретінде ортаға салады.

   Кейде қонақтан ертерек кетуге тура келеді. Ондайда басқалардың көңілі бөлінбес үшін рұқсат сұрап, елеусіз шығып кеткені абзал. Қоштасарда үй иелеріне рақмет айтуды ұмытпаған жөн.

Бос орынға тиісті сөзді қойыңыз.

• Алайда

• Дегенмен

• Өйткені

• Өйткенмен

   Айсыз ашық аспанда бір жарым мыңнан үш мыңға дейін жұлдыз көруге болады екенбіз. Бұл алып қызған газ шарлардың бізге бірі жақын, енді бірі алыс, түстері де, көлемдері де әр алуан болып көрінеді.

   Температура неғұрлым жоғары болса, жұлдыздар соғұрлым жарқырап көрінеді, ал керісінше температурасы төмен болса, көмескі тартады. Жұлдыздардың түсі қандай болып көрінуі толығымен сыртқы ықпалға, атмосфераның ластануына байланысты. Жерден неғұрлым алыстаған сайын, атмосфера соғұрлым таза болады да, жұлдыздар көгере жарқырап көрінеді. Олардың поляр шеңберінде немесе биік таулардың басынан қарағанда көкпеңбек болып көрінетіні содан.

   Бұрынғы замандарда бірқатар елдерде жастарды әскер қатарына аларда көзінің кінәратсыздығын осы жұлдызды көре алуына қарап анықтаған екен.

Жұлдыздар неліктен жарқырап көрінеді?

• Поляр шеңберінде болғандықтан

• Сыртқы ықпалдың әсері болмағандықтан

• Температура жоғары болғандықтан

• Атмосфера лас болғандықтан

   Айсыз ашық аспанда бір жарым мыңнан үш мыңға дейін жұлдыз көруге болады екенбіз. Бұл алып қызған газ шарлардың бізге бірі жақын, енді бірі алыс, түстері де, көлемдері де әр алуан болып көрінеді.

   Температура неғұрлым жоғары болса, жұлдыздар соғұрлым жарқырап көрінеді, ал керісінше температурасы төмен болса, көмескі тартады. Жұлдыздардың түсі қандай болып көрінуі толығымен сыртқы ықпалға, атмосфераның ластануына байланысты. Жерден неғұрлым алыстаған сайын, атмосфера соғұрлым таза болады да, жұлдыздар көгере жарқырап көрінеді. Олардың поляр шеңберінде немесе биік таулардың басынан қарағанда көкпеңбек болып көрінетіні содан.

   Бұрынғы замандарда бірқатар елдерде жастарды әскер қатарына аларда көзінің кінәратсыздығын осы жұлдызды көре алуына қарап анықтаған екен.

Тұжырымдардың қайсысы дұрыс?

1.     Атмосфера жерден алыстаған сайын тазара береді де, жұлдыздар көкшіл болып жарқырайды.

2.     Ертеректе жұлдызды көрген адамдарды дәрігерлер қатарына алған.

3.     Ашық аспанда 1500-3000-дай жұлдыз көруге болады.

• 3 пен 1

• 2 мен 3

• Үшеуі де

• 2

   Айсыз ашық аспанда бір жарым мыңнан үш мыңға дейін жұлдыз көруге болады екенбіз. Бұл алып қызған газ шарлардың бізге бірі жақын, енді бірі алыс, түстері де, көлемдері де әр алуан болып көрінеді.

   Температура неғұрлым жоғары болса, жұлдыздар соғұрлым жарқырап көрінеді, ал керісінше температурасы төмен болса, көмескі тартады. Жұлдыздардың түсі қандай болып көрінуі толығымен сыртқы ықпалға, атмосфераның ластануына байланысты. Жерден неғұрлым алыстаған сайын, атмосфера соғұрлым таза болады да, жұлдыздар көгере жарқырап көрінеді. Олардың поляр шеңберінде немесе биік таулардың басынан қарағанда көкпеңбек болып көрінетіні содан.

   Бұрынғы замандарда бірқатар елдерде жастарды әскер қатарына аларда көзінің кінәратсыздығын осы жұлдызды көре алуына қарап анықтаған екен.

Мәтіннің негізгі мақсаты қандай?

• Поляр шеңбері туралы ақпарат беру

• Жұлдыздардың санын анықтау

• Жұлдыздар туралы ақпарат беру

• Жұлдыздарды зерттеушілер туралы ақпарат беру

   Қазақ халқының кісі сыйлау, үйге келген кісінің қолына су құйып, ас-тағам ұсынуының өзінен оған тән адамгершілік пен мәдениеттілікті көруге болады. Әр отбасы үйіне келген кісіні төріне шығарып, астына көрпе төсейді. Онан соң алдына дастарқан жайып, ас-тағам берер алдында жасы кіші адамның бірі леген мен құман алып, қонақтың қолына су құяды.

   Қолға су құйып, кісіге ас-тағам ұсынудың өзіндік жөн-жосығы бар. Мұнда «бата – бастан, су – аяқтан» деп батаны төрдегі адамға жасаса, ал су құюды аяқ жақтан бастайды. Әдетте суды қонақтар тегіс отырып болған соң құяды, бірақ жиын-тойлар мен нәзір-құзырларда адам өте көп болатындықтан суды екі жігіт екі босағадан бастап төрге қарай айналдыра құйып шығады. Кейде есік алдына үлкен леген қойып, қонақтарға үйге кірерде қол жудырып кіргізеді. Ал адам саны шағын болса, онда бір адам оң босағадан бастап отырған адамдарға түгелдей айналдырып су құйып шығады, тамақ соңында қолға су құю солдан-оңға қарай басталады. Қолды жуғанға сілкімейді, орамалмен сүртеді.

   Қазақ салтында дастарқанда төмен жақта отырған адамдар өзінен жоғары отырған адамдарға шыны-аяқ алып беру, ас-тағам ұсынуға жауапты болады. Алайда шыны-аяқ алып беру мен ас-тағам ұсынудың да өзіндік ережесі бар. Мұны әр отбасы ұрпақтарына мұқият ұғындырады, болмаса, өзгелер жағынан «тәрбиесіз, көргенсіз» деген сөгіске қалады. Шыны-аяқ алып беріп, ас-тағам ұсынғанда оң қолымен ұсынады, онда да ас ұсынған оң қолдың қырын сол қолдың сыртымен басып алақанды жайып қонақ жаққа қаратып ұсынады.

   Тамақ алудың да, шай құюдың да өзіндік жөн-жосығы бар. Мысалы, шай құйған кезде, үй ішіндегі кісілерге түгел құйып болғанша, барлық адам сабыр сақтап күтіп отырады. Шай түгел құйылып болған соң, үй иесі: «Астан алыңыздар!» деген соң ғана ас алады. Әйтпесе, үй иесін көзге ілмегендік болып саналады.

Мәтін мазмұнынан байқалатын қазақ халқына тән ерекше қасиеттер қандай?

• Талғампаздық, ақылдылық

• Қонақжайлылық, ізеттілік

• Әдептілік, білімділік

• Ессіздік, көрегенділік

   Қазақ халқының кісі сыйлау, үйге келген кісінің қолына су құйып, ас-тағам ұсынуының өзінен оған тән адамгершілік пен мәдениеттілікті көруге болады. Әр отбасы үйіне келген кісіні төріне шығарып, астына көрпе төсейді. Онан соң алдына дастарқан жайып, ас-тағам берер алдында жасы кіші адамның бірі леген мен құман алып, қонақтың қолына су құяды.

   Қолға су құйып, кісіге ас-тағам ұсынудың өзіндік жөн-жосығы бар. Мұнда «бата – бастан, су – аяқтан» деп батаны төрдегі адамға жасаса, ал су құюды аяқ жақтан бастайды. Әдетте суды қонақтар тегіс отырып болған соң құяды, бірақ жиын-тойлар мен нәзір-құзырларда адам өте көп болатындықтан суды екі жігіт екі босағадан бастап төрге қарай айналдыра құйып шығады. Кейде есік алдына үлкен леген қойып, қонақтарға үйге кірерде қол жудырып кіргізеді. Ал адам саны шағын болса, онда бір адам оң босағадан бастап отырған адамдарға түгелдей айналдырып су құйып шығады, тамақ соңында қолға су құю солдан-оңға қарай басталады. Қолды жуғанға сілкімейді, орамалмен сүртеді.

   Қазақ салтында дастарқанда төмен жақта отырған адамдар өзінен жоғары отырған адамдарға шыны-аяқ алып беру, ас-тағам ұсынуға жауапты болады. Алайда шыны-аяқ алып беру мен ас-тағам ұсынудың да өзіндік ережесі бар. Мұны әр отбасы ұрпақтарына мұқият ұғындырады, болмаса, өзгелер жағынан «тәрбиесіз, көргенсіз» деген сөгіске қалады. Шыны-аяқ алып беріп, ас-тағам ұсынғанда оң қолымен ұсынады, онда да ас ұсынған оң қолдың қырын сол қолдың сыртымен басып алақанды жайып қонақ жаққа қаратып ұсынады.

   Тамақ алудың да, шай құюдың да өзіндік жөн-жосығы бар. Мысалы, шай құйған кезде, үй ішіндегі кісілерге түгел құйып болғанша, барлық адам сабыр сақтап күтіп отырады. Шай түгел құйылып болған соң, үй иесі: «Астан алыңыздар!» деген соң ғана ас алады. Әйтпесе, үй иесін көзге ілмегендік болып саналады.

Мәтін мазмұны бойынша дұрыс емес ақпаратты табыңыз.

• Қонақтың қолына құманмен су құяды.

• Тамақтан соң қонақ қолына су құяды.

• Қолды жуған соң сілкімейді.

• Суды екі жігіт төрден бастап құяды.

   Қазақ халқының кісі сыйлау, үйге келген кісінің қолына су құйып, ас-тағам ұсынуының өзінен оған тән адамгершілік пен мәдениеттілікті көруге болады. Әр отбасы үйіне келген кісіні төріне шығарып, астына көрпе төсейді. Онан соң алдына дастарқан жайып, ас-тағам берер алдында жасы кіші адамның бірі леген мен құман алып, қонақтың қолына су құяды.

   Қолға су құйып, кісіге ас-тағам ұсынудың өзіндік жөн-жосығы бар. Мұнда «бата – бастан, су – аяқтан» деп батаны төрдегі адамға жасаса, ал су құюды аяқ жақтан бастайды. Әдетте суды қонақтар тегіс отырып болған соң құяды, бірақ жиын-тойлар мен нәзір-құзырларда адам өте көп болатындықтан суды екі жігіт екі босағадан бастап төрге қарай айналдыра құйып шығады. Кейде есік алдына үлкен леген қойып, қонақтарға үйге кірерде қол жудырып кіргізеді. Ал адам саны шағын болса, онда бір адам оң босағадан бастап отырған адамдарға түгелдей айналдырып су құйып шығады, тамақ соңында қолға су құю солдан-оңға қарай басталады. Қолды жуғанға сілкімейді, орамалмен сүртеді.

   Қазақ салтында дастарқанда төмен жақта отырған адамдар өзінен жоғары отырған адамдарға шыны-аяқ алып беру, ас-тағам ұсынуға жауапты болады. Алайда шыны-аяқ алып беру мен ас-тағам ұсынудың да өзіндік ережесі бар. Мұны әр отбасы ұрпақтарына мұқият ұғындырады, болмаса, өзгелер жағынан «тәрбиесіз, көргенсіз» деген сөгіске қалады. Шыны-аяқ алып беріп, ас-тағам ұсынғанда оң қолымен ұсынады, онда да ас ұсынған оң қолдың қырын сол қолдың сыртымен басып алақанды жайып қонақ жаққа қаратып ұсынады.

   Тамақ алудың да, шай құюдың да өзіндік жөн-жосығы бар. Мысалы, шай құйған кезде, үй ішіндегі кісілерге түгел құйып болғанша, барлық адам сабыр сақтап күтіп отырады. Шай түгел құйылып болған соң, үй иесі: «Астан алыңыздар!» деген соң ғана ас алады. Әйтпесе, үй иесін көзге ілмегендік болып саналады.

Үй иесіне деген құрмет мәтіннің қай бөлімінде сөз болады?

• 1

• 2

• 3

• 4

   Қазақ халқының кісі сыйлау, үйге келген кісінің қолына су құйып, ас-тағам ұсынуының өзінен оған тән адамгершілік пен мәдениеттілікті көруге болады. Әр отбасы үйіне келген кісіні төріне шығарып, астына көрпе төсейді. Онан соң алдына дастарқан жайып, ас-тағам берер алдында жасы кіші адамның бірі леген мен құман алып, қонақтың қолына су құяды.

   Қолға су құйып, кісіге ас-тағам ұсынудың өзіндік жөн-жосығы бар. Мұнда «бата – бастан, су – аяқтан» деп батаны төрдегі адамға жасаса, ал су құюды аяқ жақтан бастайды. Әдетте суды қонақтар тегіс отырып болған соң құяды, бірақ жиын-тойлар мен нәзір-құзырларда адам өте көп болатындықтан суды екі жігіт екі босағадан бастап төрге қарай айналдыра құйып шығады. Кейде есік алдына үлкен леген қойып, қонақтарға үйге кірерде қол жудырып кіргізеді. Ал адам саны шағын болса, онда бір адам оң босағадан бастап отырған адамдарға түгелдей айналдырып су құйып шығады, тамақ соңында қолға су құю солдан-оңға қарай басталады. Қолды жуғанға сілкімейді, орамалмен сүртеді.

   Қазақ салтында дастарқанда төмен жақта отырған адамдар өзінен жоғары отырған адамдарға шыны-аяқ алып беру, ас-тағам ұсынуға жауапты болады. Алайда шыны-аяқ алып беру мен ас-тағам ұсынудың да өзіндік ережесі бар. Мұны әр отбасы ұрпақтарына мұқият ұғындырады, болмаса, өзгелер жағынан «тәрбиесіз, көргенсіз» деген сөгіске қалады. Шыны-аяқ алып беріп, ас-тағам ұсынғанда оң қолымен ұсынады, онда да ас ұсынған оң қолдың қырын сол қолдың сыртымен басып алақанды жайып қонақ жаққа қаратып ұсынады.

   Тамақ алудың да, шай құюдың да өзіндік жөн-жосығы бар. Мысалы, шай құйған кезде, үй ішіндегі кісілерге түгел құйып болғанша, барлық адам сабыр сақтап күтіп отырады. Шай түгел құйылып болған соң, үй иесі: «Астан алыңыздар!» деген соң ғана ас алады. Әйтпесе, үй иесін көзге ілмегендік болып саналады.

Мәтіннің 1 және 2 бөлімінде айтылған ойды табыңыз.

• Қолға су құю тәртібі

• Қонақкәде салты

• Шай құю дәстүрі

• Ас ұсыну әдебі

   Қазақ халқының кісі сыйлау, үйге келген кісінің қолына су құйып, ас-тағам ұсынуының өзінен оған тән адамгершілік пен мәдениеттілікті көруге болады. Әр отбасы үйіне келген кісіні төріне шығарып, астына көрпе төсейді. Онан соң алдына дастарқан жайып, ас-тағам берер алдында жасы кіші адамның бірі леген мен құман алып, қонақтың қолына су құяды.

   Қолға су құйып, кісіге ас-тағам ұсынудың өзіндік жөн-жосығы бар. Мұнда «бата – бастан, су – аяқтан» деп батаны төрдегі адамға жасаса, ал су құюды аяқ жақтан бастайды. Әдетте суды қонақтар тегіс отырып болған соң құяды, бірақ жиын-тойлар мен нәзір-құзырларда адам өте көп болатындықтан суды екі жігіт екі босағадан бастап төрге қарай айналдыра құйып шығады. Кейде есік алдына үлкен леген қойып, қонақтарға үйге кірерде қол жудырып кіргізеді. Ал адам саны шағын болса, онда бір адам оң босағадан бастап отырған адамдарға түгелдей айналдырып су құйып шығады, тамақ соңында қолға су құю солдан-оңға қарай басталады. Қолды жуғанға сілкімейді, орамалмен сүртеді.

   Қазақ салтында дастарқанда төмен жақта отырған адамдар өзінен жоғары отырған адамдарға шыны-аяқ алып беру, ас-тағам ұсынуға жауапты болады. Алайда шыны-аяқ алып беру мен ас-тағам ұсынудың да өзіндік ережесі бар. Мұны әр отбасы ұрпақтарына мұқият ұғындырады, болмаса, өзгелер жағынан «тәрбиесіз, көргенсіз» деген сөгіске қалады. Шыны-аяқ алып беріп, ас-тағам ұсынғанда оң қолымен ұсынады, онда да ас ұсынған оң қолдың қырын сол қолдың сыртымен басып алақанды жайып қонақ жаққа қаратып ұсынады.

   Тамақ алудың да, шай құюдың да өзіндік жөн-жосығы бар. Мысалы, шай құйған кезде, үй ішіндегі кісілерге түгел құйып болғанша, барлық адам сабыр сақтап күтіп отырады. Шай түгел құйылып болған соң, үй иесі: «Астан алыңыздар!» деген соң ғана ас алады. Әйтпесе, үй иесін көзге ілмегендік болып саналады.

Мәтін қай стильде жазылған?

• Көркем әдебиет стилінде

• Публицистикалық стильде

• Ғылыми стильде

• Ауызекі сөйлеу стилінде