OŚWIECENIE (charakterystyka epoki)

NAZWA EPOKI

• nazwę oświecenie nadano epoce ze względu na przełom, który dokonał się w myśli i sytuacji politycznej XVIII wiecznej Europy

• oświecenie: z fr. Siècle des Lumières

• nazwę epoki rozpowszechnił Jan Jakub Rousseau

• Kant określił oświecenie jako wyjście człowieka z pełnoletniości, w którą popadł z własnej winy

RAMY CZASOWE

• za początek epoki uznaje się lata 80. XVI w.

• za początek epoki uznaje się lata 80. XVII w.

• za początek epoki uznaje się lata 20. XVI w.

• za początek epoki uznaje się lata 40. XVII w.

POJĘCIA KLUCZOWE
RACJONALIZM

• to termin oznaczający prąd filozoficzny

• przeświadczenie, że najważniejszym narzędziem poznania jest rozum

• konsekwencje takiego sposobu myślenia to zanegowanie religii jako ideologii dającej fałszywe pojęcie o świecie

• konsekwencje takiego sposobu myślenia to odrzucenie wiary w cuda i zjawiska nadprzyrodzone

FILOZOFIA I MYŚL SPOŁECZNO-POLITYCZNA

• oświecenie jest dziełem filozofów

• sformułowane przez filozofów idee przeobrażały życie społeczne

• sformułowane przez filozofów idee przeobrażały życie polityczne

• sformułowane przez filozofów idee kształtowały postawy religijne, naukę, literaturę i sztukę

KIERUNKI FILOZOFICZNE
EMPIRYZM (JOHNA LOCKE'A)

• człowiek rodzi się jako zapisana karta (tabula rasa)

• fundamentem poznania jest intuicja (źródła zewnętrzne i wewnętrzne)

• ludzie podlegają prawom naturalnym

• prawa naturalne są dane od Stwórcy, wynikają z natury człowieka i są poznawalne rozumowo

KULTURA I OŚWIATA
MECENAT KRÓLEWSKI

• Król August II Mocny odegrał ważną rolę w rozwoju kultury polskiej

• Król Stanisław August Poniatowski obejmował opieką czasopisma i twórczość artystyczną, dzięki czemu powstało wiele wartościowych utworów

• wyrazem królewskiego zainteresowania kulturą były słynne obiady czwartkowe (spotkania intelektualistów)

SZTUKA

• dzieła sztuki powstałe w oświeceniu są odzwierciedleniem różnorodnych idei epoki

• obok nurtu klasycystycznego wzorującego się na średniowieczu (uporządkowanego, harmonijnego) funkcjonował nurt rokokowy (asymetryczny, ozdobny)

• postulat powrotu do natury znalazł swoje ujście w sentymentalizmie (charakterystyczny dla literatury sentymentalnej typ uczuciowości i pejzażu można odnaleźć w malowanych scenach dworskich i pasterskich oraz sztuce ogrodowej)

TEATR

• w Polsce ważną rolę odegrał Teatr Narodowy założony w 1765 r. przez króla Augusta II Mocnego

• wystawiał głównie sztuki związane z: walką obozu patriotycznego, z wadami szlacheckimi, z prawami mieszczan i ludu

• stawiano przed nim głównie cele wychowawcze, dlatego najpopularniejsze były tragedie

• wysoką rangę artystyczną teatr zyskał za dyrekcji Bogusława Wojciechowskiego. Premierę jego opery komicznej Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale uważano za sygnał do insurekcji kościuszkowskiej

LITERATURA
CECHY

• dydaktyzm i wychowywanie czytelnika, idea uczyć, bawiąc

• propagowanie nowych idei, postaw, wzorców postępowania

• współuczestniczenie w reformułowaniu społeczeństwa i państwa - szerzenie racjonalistycznego poglądu na świat

• krytycyzm, antyklerykalizm. Krytyka feudalnego porządku społecznego, głoszenie haseł wolności człowieka, równości wobec prawa, potępianie fanatyzmu religijnego, ciemnoty, zabobonów, uprzywilejowania kleru i szlachty

LITERATURA
NAJWYBITNIEJSI TWÓRCY I ICH DZIEŁA

• Jean de La Fontaine
  Nowa Heloiza

• Wolter (Francois-Marie Arouet)
  Podróże Guliwera

• Denis Diderot
  Wielka encyklopedia francuska

• Jonathan Swift
  Kandyd czyli optymizm