§25–26. Қазақ хандығы дәуіріндегі қоғамдық-саяси ойдың дамуы

Қазақ хандығының тарихи аренаға шығу мерзімі Мұхаммед Хайдар Дулатидың «Тарих-и-Рашиди» еңбегінде

• 1465–1466 жылдар болып белгіленген.

• 1466–1469 жылдар болып белгіленген.

• 1460–1470 жылдар болып белгіленген.

Қазақ хандарының атасы –

• Орыс хан

• Тәуке хан

• Мөңке Темір

• Әбілхайыр хан

Бабақұл Ұғланның ұлы ... ханның билігі кезінде Ақ Орда Алтын Ордадан бөлініп, тәуелсіз хандық болып жарияланды. Ақ Орда ... хан тұсында едәуір нығаяды. Әйгілі тарихшы Қадырғали Жалайырдың айтуынша

• Ұрыс хан — 1361–1376 жылдары билік еткен Ақ Орданың ханы

• Болат хан — 1361–1376 жылдары билік еткен Ақ Орданың ханы

• Берке хан хан — 1361–1376 жылдары билік еткен Ақ Орданың ханы

• Тоқым хан — 1361–1376 жылдары билік еткен Ақ Орданың ханы

Қазақ жерінің батысында ХV ғасырдың орта кезіндегі көршісі

• Ноғай Ордасы

• Әбілхайыр хандығы

• Моғол хандығы

• Сәбәр хандығы

Қасым хан туралы таңғажайып дерек кездеседі: «Иіліп сәлем берген соң, Жәнібек сұлтанның көзі бір сәт Қасым ханға түседі. Қараса, патша өзінің тағында аруақтанып отыр екен! Тағы таза саф алтыннан жасалыпты. Тақтың төрт бұрышы арыстанның, жолбарыстың, қабыланның, аждаһаның бастарымен және құстардың суреттерімен өрнектеліпті. Басына әшекей тастармен көмкерілген «шыңғысхандық» үлгідегі баскиім киіпті… 1200 әміршісі жанында отыр»

• «Алам-ара-йи шах Исмаил» шығармасында

• Мұхаммед Хайдар Дулати шығармасында

• Қадырғали Жалайри шығармасында

«Қасым хан өз билігін Дешті Қыпшаққа таратты. Бұл жұртта Жошы ханнан кейін одан құдіретті хан болған емес» деп дәріптеуі

• Мұхаммед Хайдар Дулати

• Қадырғали Қосымұлы Жалайыри

• Қадырғали Қосымұлы Жалайыри

«Қасым хан қазақ халқын біріктіру арқылы үлкен әскери күшке ие болды. Қарауындағылардың бақытына орай, ол өзінің бейбітшілік саясатымен халықтың ыстық ықыласына бөленді, есімі ерекше әйгілі болды»

• Санжар Аспандияров

• Әлихан Бөкейхан

• Шоқан Уалиханов

Оның кезінде Сырдария өзені бойындағы қалалардың барлығы қазақтарға өтеді. Ол таяу көршілермен ғана емес, сырт елдермен, мысалы, Мәскеумен терезесі тең дәрежеде дипломатиялық қарым- қатынас орнатады. Ешбір жау елге соғыс аша алмайды. Халық тыныш өмір сүреді. Осылайша, дүние жүзіне қазақтардың даңқы тарап кетеді. Қазақ еліндегі барлық сұлтандар ханды сыйлап, оның жарлықтарын екі етпей орындайды. Қайсы хан туралы айтып тұр?

• Әз Жәнібек хан

• Абылай хан

• Қасым хан

• Есім хан

Оның саяси ұстанымы мен халқына деген қамқорлығын ұлы Мамашқа айтқан мына сөзінен айқын білуге болады: «Менің бар арманым – қазақ жерін тәуелсіз елге айналдыру болды және мен оған қол жеткіздім. Енді өзге мемлекеттер секілді дамып, гүлденіп, жетілуі тиіс. Халқымыздың атын биік ұста, оның мәдениетін, салт-дәстүрін әрқашан құрметте! Бөлінгенді бөрі жейтінін ешқашан ұмытпа. Әрқашан бірлікте бол. Егер сен халықтың бірлігін сақтап қалғың келсе, елде бүліншілікке жол берме!»

• Қасым Хан

• Жәнібек хан

• Керей хан

• Абылай хпан

"Қасым хан бүкіл Дешті Қыпшақтың падишахы болды. Ол ұлы істер жасау үшін туған адам еді. Қасым ханның қисапсыз әскері қазақтар мен ноғайлардан құралған. Оның күш қуатының артқаны сондай ол бүкіл Мауранахр өңірі үшін үлкен қатер болып отыр"

• Зубадат әл Асар

• Бабыр

• Мұхамед Хайдар Дулати