Қазақ әдебиеті 10-нұсқа

Ақбілектің әкесінің есімін белгілеңіз

• А) Мұқаш

• В) Доға

• С) Балташ

• D) Мамырбай

Answer explanation

Ақбілек - құрбыларының алды, теңдікке ұмтылған, азаттықты аңсаған, зорлыққа мойымаған, өмірінен тағылым-ғибрат алған, жан-жүрегі таза, махаббат, мейірімі мол, өжет қыр қызы.Ақбілек содырлардың ортасына түсіп, қарамұртқа ермек болды.Соған қарамастан өмірге деген құштарлық сезімінен айырмады.

Бекболат - қара торы, орта бойлы, қошқар тұмсық, түлкі мұрт, шүңірек көз жігіт. Жасы жиырма жетіде. Басында барқытпен тыстаған қара елтірі жекей тымақ, үстінде орысшалау пенжек, шалбар. Сұр шапан, сар сафиянға қара ала жапқан күміс белбеу, аяғында көнелеу қисық табаны бар. Белбеуіндегі жарғақ далбағайы, шашақты сары қынды мүйіз сапты өткір кездігі, алдыңғы қапталдағы дабыл байлайтын ұзын қайыс шеттегі- оның өнерсіз жігіт еместігіме айғақ болады.

Мұқаш - таңқы мұрын, бадырақ көз, шұнақ құлақтау, жарбақтау, кірпі шаш, қырыс маңдай, қара сұр жігіт. Жасы 35-те. Болыстыққа сайланбай қалған.

Офицер- романның басты тұлғасын жәбірлеп, арын аяққа таптаған жиіркенішті жан ғана емес, империялық саясаттың ғасырлар бойы халқымызды билеп, басып-жаншып келген көрінісі ретінде де есте қалады.

Ұрқия - Ақбілектің жанашыр жеңгесі. Ақбілектің қалаға келіп, көзін ашуына бірден бір себепкер. Сонымен бірге баласы Ескендірді өсіруіне де көп көмектеседі.

Балташ - Ақбілектің жанын түсінген жігіт. Ақбілектің басынан өткен тағдырға қарамай, оған ғашық болады. Балташтың бұл қасиетін бағалап, Ақбілек оған күйеуге шығады.

"Ұлпан" романында Есенейдің атын баптайтын адамын көрсетіңіз

• А) Мүсіреп

• В) Артықбай

• С) Кенжетай

• D) Бекетай

Answer explanation

Ұлпан — аналардың анасы, ел билеген көсем, сөз бастаған шешен, аузы дуалы, сөзі куәлы қоғам қайраткері. Ұлпан ата-анасының тұңғышы мен жалғызы болғандықтан өте еркін өсіп, еркекшора киінген. Оның сезім байлығы, адамгершілігі, адалдығы, моральдық, тазалығы, ақылдылығы, зеректігі, зерделілігі, парасаттылығы, өткірлігі, өжеттігі келісті де көрікті бейнеленген. Сондай-ақ көркіне мінезі сай биязы да инабатты, сұлу да сымбатты. Ұлпан сөзге шешен, ақылды да, батыл қыз болып өседі. Ұлпанның мінезі де ашық жарқын, ақ көңіл. Әрі өз ой-пікірін ашық, нақты жеткізетін болған. Ұлпан — кең пейілді, адамгершілігі мол Сибан елінің кедей-кепшігіне қол ұшын беретін әйел.

Есеней — романдағы тағы бір ең басты кейіпкерлердің бірі. Есеней Шыңғыс сұлтанның беделді биі. Оның даңқы, атағы бес болыс Керей-Уақ елін Кенесарының шапқыншылығынан аман алып қалған тұста дүркіреп шыққан, жасы алпысқа келген. Есеней - ол дәулетті, қатал билердің бірі болған. Ол — ауыр сүйекті, балуан денелі адам. Бар өмірі ат үстінде таза ауада өтіп келе жатқандықтан, үсті-басы қол батпайтын білеудей -білеудей бұлшық ет, бірақ қарны шыққан емес. Есеней діндар адам болғанымен бір кезде аса адуын, озбыр би болатын.

«Түрікпен» Мүсіреп — Есенейдің ең сенімді серігі. Ол аздап сыбызғы тартады. «Бозінген», «Боз мұнай», «Сүйір батыр», «Алқа көл», «Алғашқым» деген күйлері бар. Одан соңғы құмары — бір жақсы ат, қонымды киім, серілеу адам. Қалталарында қалампыр жүреді. Әлі ақ кірместен сақал—мұртын жарасымды қырқып ұстайды. Мүсіреп Ұлпанды өзінің туған қарындасындай жақсы көріп, оған әрқашан қол ұшын береді және бір-бірімен қалжыңдасып жүре береді.

Аңшы Мүсіреп — Есенейдің достарының бірі. Өзі мерген, шебер, аң аулаудан жанын салмайтын адам.

Шынар — түрікпен Мүсірептің сүйген жары, өмірлік серігі. Шынардың әкесі етікші болған. Шынар — қыпша бел, сұңғақ бойлы, қызыл шырайлы торғылт келіншек. Өзі ақ жарқын, кішіпейіл, адамгершілігі мол жандардың бірі. Аяғында кестелі етігі бар. Көк қиығының құйрығы азғана көтеріңкі. Сол жақ бетінде бармақ баттысы бар.

Артықбай мен Несібелі — Ұлпанның ата—анасы.

Біжікен (Бибіжиһан) — Есеней мен Ұлпаның қызы.

Тілеміс — тілмаш және Торсанның әкесі.

Байдалы би, Тоқай би, Күзембай болыс ,кәрі би Өтеміс — ауылдың би-болыстары.

Хұсайынғази — молда.

Еламан — Есеней бидің інісі. Сөйлесіп, көңіл көтеруге де жарамайтын адам. Аңға шықса далақтап шауып, айқайлап, шулап аңды күндік жерден үркітіп жібереді.Еламанның үш баласы да өзі сияқты сотқар, арампаз болған.

Айтолқын — Еламанның әйелі. Оның бойы шарғылау,бөктеріншектілеу келген. Айтолқын өзін бәрінен жоғары ұстайды, сондай-ақ көкіректеу. Барша адамды сынағанды ұнатады.

Торсан — Біжікеннің күйеуі.Қазақ денелі, кавказ көзді жас жігіт. Ол Сипап қаласында орысша бастауыш мектеп бітірген, өзге замандастарынан өресі биік, білгір де ұтымды, ойын-сауықта жұмысы жоқ, іскер жігіт. Торсан алдамайтын, алданбайтын, адалдығына кір жұқтырмайтын адам болған. Торсан үй ішілік жайларда өте жұмсақ.

Қ. Аманжоловтың поэмасын табыңыз

• А) Ақын өлімі туралы аңыз

• В) Медғат

• С) Батыр Баян

• D) Әзім әңгімесі

Answer explanation

Ұлы Отан соғысы жылдары жазған бұл поэмасы — қазақ поэзиясындағы осы кезеңдегі елеулі құбылыстың бірі. Майданда қаза тапқан қазақ ақынының Отанға деген сүйіспеншілігі, жарқын тұлғасы отты сезіммен бейнеленеді. Өмірдің мәнін, ез тірліктен ерлік өлімнің қасиеттілігін көркем образ арқылы бейнелеген бұл поэма — нағыз оптимистік трагедия.

Қазақ мәдениетінде театр өнері тұңғыш қай жерде пайда болғанын табыңыз

• А) Семей қаласында

• В) Қазақтың тұңғыш театрында

• С) Ералы жазығындағы Ойқұдық жайлауында

• D) Шыңғыстаудағы Жидебайда

Р. Мұқанованың "Мәңгілік бала бейне" әңгімесі не туралы екенін анықтаңыз

• А) "Семей-Невада" туралы

• В) "Желтоқсан оқиғасы" туралы

• С) 1916 жылғы көтеріліс туралы

• D) Ұлы Отан соғысы туралы

Answer explanation

Шығарма меңіреу қалған мүгедек 16-17 жастағы Ләйләнің өміріндегі қиындықтары жайлы баяндайды. Ләйләнің мешелдігіне сол бір саңырауқұлақ іспеттес жарылыс кінәлі болған. Семей полигоны кезінде мүгедек болып өмірге келген. Қыз бұл оқиғадан соң түрі 8 жас шамасындағы бүлдіршін күйінде қалып, өспей қалған. Ата-анасынан айырылған байғұс Ләйлә әпкесі жүрексіз Қатираның қолында өседі. Қатира оны кемсітумен болады. Ләйлә әр түн сайын аймен сырласады. Бір тойда өзінің бала кездегі досы Құмарды, би алаңындағы өзін елестетеді. Бұдан соң бірде төсек тартып қалады. Оқиға соңында Ай да, Ләйлә да бір-бірін қимай мәңгілікке қоштасады. Әңгіме Ләйләнің өлімімен, Қатираның жалғызының жүзеге аспаған тойымен аяқталады.

Екінші дүниежүзілік соғыстың көркем шежіресі болып табылатын туындыны көрсетіңіз

• А) "Аласапыран" М. Мағауи

• В) "Қаһар" І. Есенберлин

• С) "Қаһарлы күндер" Т. Ахтанов

• D) "Жанталас" І. Есенберлин

Answer explanation

«Қаһарлы күндер» — Ұлы Отан соғысы тақырыбын арқау еткен Тахауи Ахтановтың романы.

Романда Мәскеу түбіндегі шайқас, генерал Панферов бастаған дивизияның жан қиярлық ерлігі суреттелген. Взвод командирі Ержан, бұрынғы әскери комисариат қызметкері Мұрат, т.б кейіпкерлердің алдындағы мақсат біреу.Ол - Отанды сыртқы жаудан қорғау. Шығармада сонымен қатар жаумен беріспей күрескен өзге де батырлардың ерліктері сипатталған.

"Күлтегін", "Тоныкөк" дастандарының тастағы жазулары қай жерден табылғанын анықтаңыз

• А) Іле аңғары

• В) Жерорта теңізі аңғары

• С) Ертіс аңғары

• D) Орхон-Енисей өзендері аңғары

Доспамбет жыраудың өлең жолдарындағы "Ж" дыбысының қайталанып келуі қалай аталатынын анықтаңыз. ...Жара бір қатты, жан тәтті,

Жара аузына қан қатты.

Жорықшылар жоқ па екен,

Жармай білте саларға,

Жағдайсыз жаман қалып барамын

Жанымда бір туғанның жоғынан!...

• А) Антитеза

• В) Аллитерация

• С) Литота

• D) Гипербола

Answer explanation

Аллитерация - қазақ мақал-мәтелдерінде де ұтымды қолданылатын тәсілдерінің бірі. Мақалдар құрылысында дыбыс үндестігі, бір дыбыс немесе бір сөзді ("Бейнет, бейнет түбі - зейнет") бірнеше қайталау, сөз ұйқасымы айрықша рөл атқарады. Қазақ жұмбақтарында аллитерация тәсілі жиі кездеседі ("Әуеден күбі түсті, күбінің түбі түсті").

"Қозы Көрпеш - Баян сұлу" жырын Ш. Уәлиханов қай ақындардан жазып алғанын белгілеңіз

• А) Орынбай, Нұрымбай

• В) Мергенбай, Шал ақын

• С) Арыстанбай, Жанақ

• D) Марабай, Абыл

Answer explanation

Қос ғашықтың қайғылы махаббатына арнап тұрғызылған Қозы Көрпеш - Баян Сұлу мазары Шығыс Қазақстан облысы, Аягөз ауданы, Таңсық теміржол бекетінен 10 шақырымдай жердегі Аягөз өзенінің бойында орналасқан. Жалпы биіктігі - 11.65 м. Қабырғасы гранит қалақ тас пен сабан аралас балшықтан қаланған. Кірер есігі шығысқа қаратылған. Бір зерттеушілердің пікірінше, ол V-X ғасырда көтерілсе, басқалар X-XI ғасырда орнатылған дейді. Қалай дегенмен де, лиро-эпостық поэманың кейіпкерлерімен байланысқан мазар біздің күнге дейін жеткен ежелгі Қазақстан ескерткіші болып табылады.

Асан қайғы: "Шабылып жатқан халқың бар, аймағың көздеп көрмейсің!" - деп кімге айтқанын анықтаңыз

• А) Халыққа

• В) Батырға

• С) Ханға

• D) Мұңсыздарға

Answer explanation

Асан қайғы (Хасан) Сәбитұлы (14 ғасырдың ақыры – 15 ғасырдың басы) – мемлекет қайраткері, ақын, жырау, би, философ. Әз Жәнібек ханның ақылшысы болған.