География 9кл жалгасы

Жиһанкез өзінің қыпшағын еш уақыт тастаған емес. Қыпшағының қос ішегі алыста қалған туған жердің шерменді үнін қозғап, өткен күндерді, албырт жас шағын, от басында тұрып ән салған қыпшақтың жас сұлуларының әсем әндерін, айлы түндердегі жер солқылдатқан сарбаздар биін еске салатын. Сондайда ол

музыка жайлы кітабын бітірсе, туған жерін есіне түсірер осынау сұлу сезімді мұңлы саздардан айырылып қалатындай боп қорқатын.

Туған жерін еске алғанда оның көңілін ылғи жабырқау мұң басатын. Әсіресе соңғы жылдарда мүлде торлап алды. Туған жеріне бір қиялмен шарлап келмей

көңілі орнына түспейді. Әрине, жер ортасынан асқан шақта ғұмырының жартысын білім қуып жат өлкеде тентіреумен өткізген жанның көкірегінде болар табиғи сағыныш еді бұл.

1.   Мәтіннің 1-ші бөлімінде не туралы айтылған.

• A)   аспап туралы

• B)   би туралы

• C)   қыздар туралы

• D)   кітап туралы

• E)   ән туралы

1.   Мәтіндегі ойға сәйкес келетін мақал-мәтелді табыңыз.

• A)Туған жердей жер болмас.

• B)  Жамандық қөрмей жақсы болмас.

• C)  Мың асауға бір тосу.

• D)  Көшерін жел, қонарын сай біледі.

• E)  Ерді ел теңгерер.

Гүл ‒ жер бетіндегі ең сұлу жаратылыс. Гүлдердің ешкімге зияны жоқ, керісінше, айналасындағыларға шаттық пен қуаныш, көтеріңкі көңіл күй сыйлап, адам жанын жадыратып жіберетін қасиетке ие.

Есте жоқ ерте замандарда, яғни көркемсөз өнері дамымаған, хат жазу дәстүрі кең тарамаған кезде адамдар өздерінің сезімдерін гүл арқылы жеткізетін болған деседі. Одан бері қанша ғасыр өтсе де, бұл дәстүр сақталып келеді. Гүлдердің сырына үңіліп көрейік.

Мысалы, қызғалдақ ‒ дүние жүзінде кең тараған әдемі гүлдердің бірі. Қызғалдақтың отаны туралы пікірталастар өте көп. Шын мәнінде, қызғалдақтың отаны ‒ Қазақстан! Сакура ‒ Жапонияның символы болып табылатын гүл. Оның гүлдеуі адамның сана-сезімін еріктен тыс әдемі нәрселерді ойлауға жетелейді.

Раушан гүлінің отаны ‒ Иран, ол ертеректе Персия елі болып есептелетін. Өз тілдерінде оны «гюл» деп атайды. Сонымен бірге елінде оны «гюлистан» дейді, аударғанда «раушандар бағы» деген мағынаны білдіреді. Ал Үнді еліне раушан гүлі Бабуру басшысының арқасында жерсіндірілген. Грекияға гүлді батыс

елдерден келгендер әкелген, кейін гүл махаббат пен әдеміліктің символы саналады.

Дицентра ‒ Германияда «жүрек гүлі» ретінде танымал болса, поляктар оны «Құдай-Ананың туфлиі» деп атайды, ал француздар «Жаннетта жүрекшесі»деп атаса, орыстар «жаралы жүрек» деп атайды. Ал барлық ағылшын тілділер оны«қанды жүрек» деп атайтын көрінеді. Қалай атаса да, әр елдің осы гүлмен байланысты өз тарихтары бар.

Орхидеялар әлемнің ең әдемі гүлі болып табылады. Адамдар орхидеяға өте ертеден-ақ қызығушылық танытып келеді. Бұл гүл туралы тарихи әңгімелер мен жазбалар өте көп. Чарлз Дарвиннің өзі бұл гүлдің құпиясы мол гүл деп сипаттап жазған болатын.

• 1.Француздар «Жаннетта жүрекшесі» деп атаған гүл

  A)Дицентра

• B)Раушан

• C)Қызғалдақ

• D)Орхидея

• E)Сакура

2.«Раушандар бағы» атауының шыққан жері

• A)Персия

• B)Қазақстан

• C)Жапония

• D)Үндістан

• E)Германия

3.«Құпиясы мол гүл» деген сипатқа лайық

• B)Раушан

• C)Дицентра

• D)Сакура

• E)Орхидея

• A)Қызғалдақ

4.Қызғалдақтың отаны

• A)Жапония

• B)Ресей

• C)Франция

• D)Германия

• E)Қазақстан

Әмір Темір тарихтағы жер жүзін бағындырған ең ірі қолбасшылардың бірі.

1336 ж. Кеш ауылында туылған. Жақсы тәлім алған Әмір Темір 1370 ж.

Самарқантта таққа отырып Мәуренахрдың билігін қолына алды. Қытаймен Делиге дейінгі бүкіл Азияны, Ирак, Сирия және Измирге дейінгі Анадолыны басып алды. Қытайға жорыққа бара жатып 1405 ж 20 ақпанда қайтыс болды. Қабірі Самарқантта. Өте данышпан және ұлы әмірші болған. Өте көп медресе және кітапханалар аштырған.

Шағатай мемлекетінің құрамындағы Ташкенттің әкімі болған әкесі Тарағай – атақты Нақши шейхы Әмір Күлалды құрметпен жақсы көретін. Әмір Күлал Әмір Темірге шәкірттерінен Шәмсәддин Күлалды ұстаз қылып тағайындады.

Самарқанттағы кесенесінде бас жағында ешқашан жанынан ажырамаған ұстазы Мир Береке, дәл алдында Әмір Күлалдың баласы Омар жатыр. Әмір Темірдің жастық шағында бір қақтығыс кезінде аттан құлап оң аяғы зақымданып, жарамай қалады. Оң қолының екі кіші саусағы сынады. Осыған байланысты, әсіресе дұшпандары оны Тимур – Ланг (парсыша –Ақсақ Темір) деп атап кетеді. Оның үстіне 1941 жылы Кеңес Үкіметі тарапынан қабірі ашылған кезде, 1,70 метр бойымен, оң аяғы ақсақ болған денесін көреді. Қабірінің сыртында «Мазарымды ашқан адам менен де қорқынышты бір дұшпанға тап болады» деп жазылғаны айтылады. Қазба жұмыстарының ертесіне Гитлер Кеңес үкіметіне шабуылдайды.

Әмір Темір 34 жасында Белх билеушісі болды. Шыңғыс ханның ұрпағынан болған бір қызға үйленгені үшін Гурган (Күреган – ханның күйеу баласы) атағымен танылды. Отбасылық абыройын арттырды. Жұрттың өзін Шыңғыс ханның ізбасары деп танығаны үшін, бүкіл Түркістанға (Орта Азияға) билеуші болып Ұлы Түрік хандығының тағына отырды. Сонымен қатар Шыңғыс ханның орынсыз жойып талқандаған қалаларын қалпына келтірді. Басында қолдау көрсеткен Алтын Орда ханы Тоқтамыс оған қиянат еткен кезде барып мемлекетін құлатты. Бұл, тарихшылардың айтуынша, Әмір Темірдің ең үлкен қателігі болды. Осының арқасында орыстар осы жерлерге дейін жайылып үлкен мемлекет құра алғаны айтылады.

3.    Үзіндіден Әмір Темірдің қандай қасиетін көруге болады?

• «Мазарымды ашқан адам менен де қорқынышты бір дұшпанға тап болады» A)Ақылды

• B)Саясаткер

• C)Көріпкел

• E)Білімді

• D)Батыр

3.    Әмір Темірге неліктен Гурган атағы берілді

• A)Белх билеушісі болғандықтан

• B)  Шыңғыс ханның ұрпағына үйленгендіктен

• C)  Жошы ұрпағымен отбасын құрғандықтан

• D)  Қиратқан қалаларын қалпына келтіргендіктен

• E)  Түрік қағанатын басқарғандықтан

3.    Мәтіннің стилі қандай?

• A)  Публицистикалық стиль

• B)  Ауызекі сөйлеу стилі

• C)  Ғылыми стиль

• D)  Көркем әдебиет стилі

• E)  Ресми іс-қағаздар стилі

3.         Әмір Темірдің қабірі қай жерде орналасқан?

A)  Таққа отырған жерінде

B)  Басып алған жерінде

C)  Қайтыс болған жерінде

D)  Жорықта жүрген жерінде

E)  Туған жерінде

• A)  Таққа отырған жерінде

• B)  Басып алған жерінде

• C)  Қайтыс болған жерінде

• D)  Жорықта жүрген жерінде

• E)  Туған жерінде