Казахский, третий уровень 1-15

Терең ой

«Ойлап істеу – ердің ісі» деген екен орта ғасырда Құтып бабамыз. Ой- тұғиық терең теңіздей  де болады, жайдақ судай да болады. Ойы терең адам ақылсыз іс жасамайды, асығыс іс те жасамайды. Ақылы, ойы саяз адамға жарқ ете қалғанның өзі жарық, топ ете қалғанның бәрі – олжа.

Терең ойдың достары: сабыр, жігер, қайрат, намыс, ар, ұят. Терең ойлы азамат арындаған ашу келсе де сабыр сақтай алады, досына, қасындағы адамдарға қиындық төнсе, өзін аяп, кері бұрылмайды, жігер көрсетіп, қайраттанып көмектеседі. Ар, ұят, намыс деген ол үшін ең маңызды мәселе. Абай айтқан терең ой осындай болса керек.

1.Құтып бабаның пікірін табыңыз?

А) Ойламай сөйлеген ауырмай өледі

В) Жеті өлшеп бір рет кес

С) Ойнасаң да ойлап сөйле

Д) Ой да көп, уайым да көп – ойлай берсең

Е)Ойлап істеу –ердің ісі

2. Ақыл-ойы саяз адамның олжасы қандай?

А) жарқырағанның бәрі алтын емес;

В) Саяз су сарқырап ағады

С) Ойы саяздың, тілі саяз

Д) Айғайлы жерде ақыл аз

Е) топ ете қалғанның бәрі – олжа

3. Терең ойға кімдер жолдас болмақ?

А) сабыр, жігер, қайрат, намыс, ар, ұят

В) Талап, еңбек мақтаншақ, өтірік, қанағат

С) сабыр, қайрат, төзім, еріншек, өсек

Д) қанағат, ақыл, өсек, өтірік, мал шашпақ

Е) ар, ұят, өтірікші, өсекші, еріншек, сабыр

4. Терең ойлы азаматқа ең маңыздысы қандай қасиеттер деп ойлайсыз?

А) Ар, ұят, өсек

В) Ұят, ар, өтірік

С) Ар, ұят, ерінше

Д) Ардан, ұяттан, қанағаттан

Е) Ар, ұят, намыс

• 1-B, 2-C, 3-D, 4-А

• 1-E, 2-Е, 3-А, 4-Е

• 1-A, 2-C, 3-D, 4-Е

• 1-A, 2-B, 3-С, 4-D

• 1-D, 2- C, 3-E, 4-А

Мақтаншақ

Біз күнде  кездесіп жүрген «қасиетті» адамдар. Қожа Ахмет Йассауидің шәкірті, жерлесі Ахмет Иүгінеки былай деген екен:

Қайда да тәкәппарға атақ тағар,

Мінез бар қойдан жуас елге жағар.

Бүкіл ел жаратпайды ұлықсыған

Адамды «мен, мен» деген кеуде қағар.

Расында да «менді» көп айтатын адамдар - мақтаншақ. Мақтаншақтың екі түрі болады. Бірі –ақылсыздықтан мақтану, екіншісі ақылдылықтан мақтану. Біріншісі - дарақы мақтаншақ, өзі ғана ұстап тұрғандай, өзі ғана бар жұмысты бітіргендей, ол болмаса, дүние қирап қалардай болып жүретіндер.    Екіншісі – мақтаншақ емес, мақтаныш сезім. Ол іштей мақтанады, елі үшін, қоғам үшін пайдалы іс істегеніне мақтанады, достарының жеңісіне жеткеніне мақтанады, т.с.с.

1. Мәтіннің мазмұны қандай адам туралы?

А) Жақсы адам туралы

В) төзімсіз адам туралы

С) Көпшіл адам туралы

Д) Сөзшіл адам туралы

Е) Өзімшіл адам туралы

2. «Мақтаншақ» деп қандай адамдарды айтамыз?

А) ол

В) сен

С) сіз

Д) олар

Е) мен

3.Мақтаныш сезімінің бір көрінісін атаңыз?

А)қоғам үшін пайдалы іс істегеніне мақтанады

В)достарының жеңіліске ұшырағанына

С) өзінің тапқан қаржысына

Д) қара басының жетістігіне

Е) алға қойған мақсатының орындалғанына

4. Мақтаншақтықтың неше түрі бар?

А) 3

В) 1

С)4

Д) 5

Е) 2

• 1-B, 2-C, 3-D, 4-А

• 1-E, 2-Е, 3-А, 4-Е

• 1-A, 2-C, 3-D, 4-Е

• 1-A, 2-B, 3-С, 4-D

• 1-D, 2- C, 3-E, 4-А

ҚОС ЖҰЛДЫЗ – АЛМАТЫ ТӨРІНДЕ

Бұрынғы Парламент Үйі алдындағы саябақта Шығыстың Қос Жұлдызы атанған, халық мақтанышына айналған қаһарман қазақ қыздары Әлия мен Мәншүкке ескерткіш ашылды. Қос батыр фашист басқыншыларына қарсы қан төгіс күрестегі ерлік өмірі – қазақ әйелдерінің рухани күшінің дәлелі. Батыр апаларымыздың мүсінін сомдаған шебер - мүсінші Қазыбек Сатыбалдиев.

– Бүгінгі күні Әлия мен Мәншүкке Алматының қақ төрінен ескерткіш ашылуының үлкен мағынасы бар. Қыршын жастығын қиған қос жұлдыз ешқашан ұмыт болмайды. Олардың ерлігі - әрдайым кейінгі ұрпаққа үлгі. Олардың қас-қағым ғұмыры жастарымызды отансүйгіштікке шақырып, тәуелсіз Қазақстан үшін жан аямай күресуге үлгі боларлық, – деді Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев.

1. Қазақтың қос батыр қыздары кімдер?

А) Жазира, Қызжібек

В) Ләззат, Баян

С) Тұмар, Зарина

Д) Бану, Зылиха

Е) Мәншүк, Әлия

2. Батыр қыздардың мүсінін сомдаған мүсінші?

А) Б.Әбішев

В) Е.Сергебаев

С)Т.Досмағамбетов

Д)Х.Наурызбаев

Е) Қазыбек Сатыбалдиев

3.Н.Назарбаевтың ескерткіштің ашылуына арналған сөзінен үзіндіні табыңыз?

А) тәуелсіз Қазақстан үшін жан аямай күресуге үлгі боларлық

В) туған жері үшін қасық қаны қалғанша күресу

С) Аспанымыздын ашық болуы үшін күресу

Д) Табиғатты қорғап қалу үшін күресуге үлгі боларлық

Е) Ата-баба жолы бізге үлгі

4. Әлия мен Мәншүктің ерлігі сипатталған тіркесті табыңыз?

А) Спортпен шұғылданған

В)Өмірін білімге арнаған

С) Халқы үшін жанын берген

Д) Жастық шағын құрбан еткен

Е) Қыршын жастығын қиған

• 1-D, 2- C, 3-E, 4-А

• 1-A, 2-B, 3-С, 4-D

• 1-A, 2-C, 3-D, 4-Е

• 1-E, 2-Е, 3-А, 4-Е

• 1-B, 2-C, 3-D, 4-А

Махмұд Қашқари (1029-1101)

Ол – ХІ ғасырда Қашқарда туып, Баласағұн қаласында өмір сүрген ғалым. Қашқарда, Бұхарада, Нишапурде білім алған. Махмұд Қашқари жас кезінен тіл, фольклор, этнографиямен айналыса бастайды. Басты кітабы – «Диуани лұғат-ат-түрік». Бұл кітап – орта ғасырдағы түрк  энсиклопедиясы. Онда өте бағалы ХІ ғасырда өмір сүрген көптеген түркі тайпалары жайындағы мәліметтер енгізілген. Қазақстан мен Орта Азия аумағында болған кейбір тарихи оқиғалар жайында (Александр Македонский жорығы туралы) құнды мәліметтер бар. Дүние жүзінің түрікше картасы тарихшылардың назарын аударды. Кітапта 400 мақал-мәтел бар.

1. М.Қашқари қайда білім алған?

А)Түркістан, Отырар, Бұхара

В) Бұхарада, Бағдат,Хиуа

С)Дамск, Сиракуза, Нишапур

Д) Самарқанд, Отырар, Бағдат

Е) Қашқарда, Бұхарада, Нишапурде

2. Ғалымның зерттеулерінің негізгі мақсаты қандай болған?

А) Жаңалық ашу

В) Марапат алу

С)Таң қалдырту

Д)Өнегелі іспен йналысу

Е) Кейінгі ұрпаққа қалдыру

3. М.Қашқаридың басты кітабы қалай аталады?

А) «Диуани лұғат-ат-түрік»

В)«Ғылымдардың  шығуы»

С) «Кодекс куманикус»

Д) «Ақыл кітабы»

Е) «Диуани хикмет»

4. Энциклопедияда неше мақал-мәтел бар?

А) 200

В) 250

С) 300

Д) 350

Е) 400

• 1-D, 2- C, 3-E, 4-А

• 1-A, 2-B, 3-С, 4-D

• 1-A, 2-C, 3-D, 4-Е

• 1-E, 2-Е, 3-А, 4-Е

• 1-B, 2-C, 3-D, 4-А

Сақ заманының батыр, дана қызы

Тұмар (Томирис шамамен б.д.д. 570-520жж.)

Тұмар – сақтардың көсемі Ішпақайдың ұрпағы, аты аңызға айналған Сыпыра ханның қызы. «Азияның әміршісі» атанған парсы мемлекетінің патшасы Кирдің 300 мың қолын күйретіп, Кирдің басын өз қолымен қылышпен шауып, қан тола меске салып, еліне сәлемдеме етіп, қайтарып жіберген. Бұл оқиғаны Герадоттан бастап, қазіргі күнге дейінгі зерттеушілер тарих бетіне жазып қалдырған.

Тұмар жұртшылық арасында өте беделді, үлкен басшылық қабілет-дарыны бар, соғыс өнерін жетік меңгергенпатшайым болған. Тұмар патшайымның мына сөзі-ақ оның кім болғанын, мақсат-мұратының не екенін  байқатады.

«Басқа елдің қажеті жоқ, бірақ  көгілдір күмбезді аспаны бар, бетегелі боз даламызды біз ешкімге бермейміз.»

Даланың батыр қызы өзінің елжанды рухымен тарих көшінен қалмай келеді. Бүгінгі күнге дейін қазақ қыздары  Тұмардай апаларының ерлік ісін жалғастырып отыр.

1. Сақ заманының батыр қызы кім?

А) Жазира

В)Ләззат

С) Мәншүк

Д) Тұмар

Е) Әлия

2. Парсы мемлекетінің патшасы кім?

А)Дарий

В) Кир

С)Камбиз

Д) Телепин

Е) Мүәз Ад Доуле

3. Тұмар патшайымның сөзін табыңыз?

А) бетегелі боз даламызды біз ешкімге бермейміз

В) Ел мен жер егіз

С) Туған жердің қадірін шетте жүрсең білерсің

Д) Туған жерге туың тік

Е) Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол.

4. Тұмар патшайымның қасиеттері қандай?

А) Қолөнерді жетік меңгерген, ақылды, ку, тәкаппар, зұлым

В) қысқа ойлайтын, қыдырымпаз

С) Сөзге шебер, сәнқой, сұлу, қылықты

Д) қатыгез, бірбеткей, өтірікші, қызғаншақ

Е) беделді,  қабілет-дарыны бар, соғыс өнерін жетік меңгерген

5.Тұмар ханшайым туралы оқиғаны жазып қалдырған ғалымды табыңыз

А) Платон

В) Геродот

С) Аристотель

Д) Сократ

Е) Цицерон

• 1-B, 2-C, 3-D, 4-А, 5-Е

• 1-D, 2-B, 3-А, 4-Е, 5-В

• 1-A, 2-C, 3-D, 4-Е, 5-В

• 1-A, 2-B, 3-С, 4-D, 5-Е

• 1-D, 2- C, 3-E, 4-А, 5-В

Тасқа жазылған дастандар

Түркі қағанаты (552–745жылдар). мәдени және экономикалық орталықтары бар, жазу-сызу өнері, қолөнер кәсібі, әдебиеті мен ғылымы дамыған қуатты мемлекет болды.

Ежелгі түркі дәуірінің қоғамдық, әдеби, мәдени өмірін жыр еткен ғажайып дастандар бар. Олар: «Күлтегін», «Білге қаған», және «Тоныкөк» жырлары.

Орхон өзені бойынан табылған бұл ескерткіштердің бірі – Түрік қағанатының әскери қолбасшысы болған Күлтегін батырдың ерлік істерін  баяндайтын дастан. Ал екіншісі – Батыс түрік қағанатының елбасы Білге қағанға арналған жыр. Үшінші жыр екеуінің ұстазы – қарт Тоныкөкке арналған.

1. 552-745 жылдары билік құрған мемлекет аты?

А) Қарахан мемлекеті

В)Түрік қағанаты

С) Қимақ қағанаты

Д) Ғұн мемлекеті

Е) Сақ елі

2. Батыс түрік қағанатының елбасына арналған жыр қалай аталады?

А) Тоныкөк

В) Күлтегін

С)Атила

Д) Тұмар

Е) Білге қаған

3. Тасқа жазылған дастандар кім туралы?

А)мұсылмандар туралы

В) қырғыздар жайлы

С) Қазақтар жайлы;

Д) Қазақстан мемлекеті туралы

Е) Түркі қағанаты туралы

4.Ежелгі түркі дәуірінің жыр-дастандарын көрсет?

А) «Ақиқат сыйы», «Ер Тарғын», «Телеағыс»

В) «Айналайын Ақ Жайық», «Замана ағымы»

С) «Қанды жорық», «Бекболат»

Д) «Ескендір», «Әзім әңгімесі», «Масғүт»

Е) «Күлтегін», «Білге қаған», және «Тоныкөк»

• 1-B, 2-C, 3-D, 4-А

• 1-B, 2-Е, 3-Е, 4-Е

• 1-A, 2-C, 3-D, 4-Е

• 1-A, 2-B, 3-С, 4-D

• 1-D, 2- C, 3-E, 4-А

Еңбек – бәрін жеңбек

«Еңбек етпеген адам ішім-жемге жарымайды, еңбектенген адам ішім-жемнен тарылмайды», — дейді халық даналығы. Елбасымыз дәл осындай сөздердің мәнін одан әрі тереңдетіп, саналы адамдарға сәуле түсірердей етіп тұжырым жасап берді. Ол: «Әлемнің әміршісі – еңбек.  Адамзат баласы жаралғаннан бері еңбек етіп, тер төгудің арқасында өсіп-өркендеп келеді. Тек еңбек қана бар қиындықты жеңбек», — деп, тәуелсіздіктің тұтқасын еңбекпен ғана ұстап тұруға болатынын айтты.

Адам күш-қуатын салып еңбектенуге ерінбеуі керек. Өйткені жалқаулық адамның  өмірін тоздырады. Ал ерінбей еңбек етсең, мақсатыңа, арманыңа жетесің. Арманың орындалса, өзіңді бақытты санайсың, өмірің жарқын болады. Сондықтан еңбектің адам өміріндегі алатын орны ерекше.

1. Елбасының еңбек туралы тұжырымын табыңыз?

А) «Еңбек етпеген адам ішім-жемге жарымайды, еңбектенген адам ішім-жемнен тарылмайды»

В) Адамзат баласы жаралғаннан бері еңбек етіп, тер төгудің арқасында өсіп-өркендеп келеді

С) Еңбек дегеніміз- бойымыздағы энергия мен күшіміз, осы күшті пайдаланудың өзі еңбек

Д) Адам күш-қуатын салып еңбектенуге ерінбеуі керек

Е) Тек еңбек қана бар қиындықты жеңбек

2. Ерінбей еңбек етсең арман-мақсатыңа ...

А) жетпейсің

В) жетесің

С)шығасың

Д) жақындамайсың

Е) барасың

3. Еңбек сөзі қандай сұраққа жауап береді?

А)кім

В) неге

С) кімнің

Д) не

Е) қандай

4. Еңбектің адам өміріндегі орны қандай?

А) екінші

В)үшінші

С)орын жоқ

Д) ерекше

Е) ең соңғы

5. Еңбекке қарсы ұғымды табыңыз?

А) сенімсіздік

В) әлсіздік

С)еңбекқорлық

Д) еріншектік

Е) мазасыздық

• 1-С, 2-В, 3-D, 4-D, 5-D

• 1-B, 2-C, 3-D, 4-А, 5-Е

• 1-A, 2-C, 3-D, 4-Е, 5-В

• 1-A, 2-B, 3-С, 4-D, 5-Е

• 1-D, 2- C, 3-E, 4-А, 5-В

Қазақстан – әлемдік кеңістікте

Тәуелсіз Қазақстанда 1991 жылдан бастап сыртқы саясат пен халықаралық қатынастар саласында көптеген шаралар іске асырылды. Сыртқы саясаттың негізгі діңгегі – көп векторлық жол. Өткен уақыт ішінде Қазақстан Республикасын дүниежүзінің 180-нен астам мемлекеті таныды. Қазақстан 120-дан астам елмен дипломатиялық қатынастар орнатты. Шетелдерде 40-тан астам дипломатиялық және консулдық өкілдіктер ашылды. Ал Алматы мен Астанада 50-ден астам шетелдік елшілік пен миссия, халықаралық және ұлтаралық ұйымдардың ондаған өкілдігі жұмыс істейді. Жас мемлекет үшін БҰҰ, ЕҚЫҰ (Еуропадағы кауіпсіздік   және ынтымақтастық ұйымы), ЮНЕСКО сияқты ірі-ірі халықаралық ұйымдарға мүше болуы аса маңызды жағдай. Бүгін біздің еліміз халықаралық дәрежеде танылудың жаңа сапалық деңгейіне көтеріліп отыр.

1. Шетелдерде 40-тан астам не ашылды?

А) спорт өкілдігі          

В) өнер өкілдігі

С) дипломатиялық өкілдік

Д) туристік өкілдік

Е) білім беру өкілдігі

2. Қазақстанды неше мемлекет таныды?

А) 160

В) 180

С)40

Д) 120

Е) 50

3. Неше мемлекетпен дипломатиялық қатынас жасаймыз?

А) 120

В) 60

С) 140

Д) 70

Е) 40

4. Шетелдік елшілік пен миссия, халықаралық және ... өкілдігі жұмыс істейді.

А) ұлтаралық ұйым

В)нәсіларалық ұйым

С)халықаралық ұйым

Д) ұлттық ұйым

Е) мемлекетаралық ұйым

5. Еліміздің бүгінгі халықаралық дәрежеде танылуы?

А) жаңа биік деңгейіне көтеріліп отыр

В)жаңа сапалық деңгейіне көтеріліп отыр

С)жаңа бағыттағы деңгейіне көтеріліп отыр

Д) жаңа мазмұнды деңгейіне көтеріліп отыр

Е) жаңа сипаттағы деңгейіне көтеріліп отыр

• 1-A, 2-B, 3-С, 4-D, 5-Е

• 1-A, 2-C, 3-D, 4-Е, 5-В

• 1-B, 2-C, 3-D, 4-А, 5-Е

• 1-С, 2-В, 3-А, 4-А, 5-В

• 1-D, 2- C, 3-E, 4-А, 5-В

Бәсеке

Бәсеке дегеніміз, бір жағынан, іс-қимыл жасайтын салада ұтымды нәтижеге қол жеткізуге бағытталған экономикалық жарыс, пайданы мол алу үшін тауар өндірушілердің арасындағы күрес. Екінші жағынан, ол нарық субъектілерінің өнімді өндіру мен оны өткізудегі және капиталды қолдану саласындағы ара қатынастары.

Қорыта келгенде бәсеке  – бұл қандай да бір құндылықтарды иелену үшін индивидтер, топтар немесе қоғам арасындағы күрес. Мәселен, ақша, билік, статус, махаббат және т.б құндылықтар үшін сайыс. Бәсеке теориясы классикалық мектеп өкілдерінің еңбектерінде де кеңінен қарастырылды. Ағылшын ғалымы А.Смит алғаш рет бәсекенің пайда нормасын теңестіретінін, капитал мен еңбекті ұтымды бөлуге алып келетінін дәлелдеп көрсетті.

1. Мәтінде жоқ ақпаратты көрсетіңіз

А)Бәсеке – бұл қандай да бір құндылықтарды иелену үшін индивидтер, топтар немесе қоғам арасындағы күрес

В) Бәсеке- нарықтық қатынастарды алға сүйрейтін локомотив

С) А.Смит бәсекенің капитал мен еңбекті ұтымды бөлуге алып келетінін дәлелдеп көрсетті

Д) Бәсеке- пайданы мол алу үшін тауар өндірушілердің арасындағы күрес

Е) Бәсеке теориясы классикалық мектеп өкілдерінің еңбектерінде де кеңінен қарастырылды

2.Бәсеке сөзінің екінші мағынасын табыңыз.

А) іс-әрекет

В) қозғалыс

С)жарыс

Д) сыйластық

Е) достық

3. Бәсеке-пайданы мол алу үшін тауар өндірушілердің арасындағы күрес.

А) көп

В) аз

С)алыс

Д)жақын

Е)өте

4. А.Смиттің шыққан елін көрсетіңіз.

А)Германия

В) США

С)Қытай

Д) Англия

Е) Франция

5. Бәсеке теориясының анықтамасын берген ғалымды белгілеңіз.

А) К. Маркс

В)Әл-Фараби

С)А.Смит

Д) Д. Мейнард Кейнс

Е) И.Кант

• 1-D, 2- C, 3-E, 4-А, 5-В

• 1-A, 2-B, 3-С, 4-D, 5-Е

• 1-A, 2-C, 3-D, 4-Е, 5-В

• 1-В, 2-С, 3-В, 4-D, 5-C

• 1-B, 2-C, 3-D, 4-А, 5-Е

Қазақстанның табиғи байлықтары

Қазақстан жер қойнауындағы басты байлық – түсті және қара металдар: мыс, мырыш, қорғасын, никель, вольфрам, молибден, темір және марганец рудалары, хромиттер. Республикада сондай-ақ, тас көмір мен қоңыр көмір, мұнай мен газ, фосфориттер, ас тұзы мен асбест көп. Қазақстанның жер қойнауында 90-нан астам пайдалы қазбалардың түрі бар. Менделеевтің периодтық кестесіндегі элементтердің республикада табылмағаны жоқ деуге болады. Қазба қорларының молдығымен және сан алуандығымен кенді Алтай, Қаратау, Мұғаджар таулары, Торғай жазығы мен Маңғыстау түбегі ерекше көзге түседі. Қазақстанның дәлелденген газ қоры 1,82 трлн м³, ол әлемдік қордың 1,7% -ын құрайды. Республика әлемдегі барланған уран кен орындарының қоры бойынша әлемде екінші орын алады.

Табиғатымыздың осыншама зор байлығы- еліміздің жарқын болашағының кепілі.

1. Мәтінге сәйкес келетін басқа атауды белгілеңіз.

А) Пайдалы қазбалар

В) Менделеев кестесі

С) Қазба қорлары

Д) Табылған элементтер

Е) Уран кен орны

2. Мәтіндегі «природные ресурсы» тіркесінің қазақша баламасын табыңыз.

А) жер байлықтары

В) әлем байлықтары

С)табиғи байлықтар

Д)ұлттық байлық

Е) қазба байлықтар

3. Мәтін бойынша сөйлемді аяқтаңыз.

Қазақстан жер қойнауындағы басты байлық – ...   .

А)мұнай және газ

В) бидай және күріш

С) түсті және қара металл

Д) мақта және тұз

Е) алтын және күміс

4. Қазақстанның жер қойнауындағы пайдалы қазба түрінің санын көрсетіңіз.

А)50-ден аса

В) 60-тан аса

С) 120-дан аса

Д) 90-нан аса

Е) 125-тен аса

5. Қазақстанның уран кені бойынша әлемдегі алатын орны.

А)бірінші

В)екінші

С)үшінші

Д) төртінші

Е)бесінші

• 1-B, 2-C, 3-D, 4-А, 5-Е

• 1-A, 2-C, 3-D, 4-Е, 5-В

• 1-D, 2- C, 3-E, 4-А, 5-В

• 1-A, 2-B, 3-С, 4-D, 5-Е

• 1-A, 2-С, 3-C, 4-D, 5-B