Гүлсезім Кәдірбайқызы

Front

Атмосфера

Физикалық география

Қазақстан жерінің географиялық орны атмосфералық ылғалдықтың негізгі көзі – мұхиттардан тым шалғай орналасуына және жер бедерінің сипатына байланысты шұғыл континентті климат қалыптасады. Республика климатына радиациялық және циркуляциялық факторлар кешені ерекше әсер етеді. Қазақстан аумағы үстінде бүкіл жыл бойы жоғары қысымды ауа қабаты үстемдік етеді, ал оған көршілес аймақтарға солтүстік- батыс және оңтүстік төмен қысымды қабаттар тән келеді. Жалпы республика аумағының көп бөлігінде антициклондық ауа райы басым. Сондықтан, мұнда күннің түсу ұзақтығы солтүстікте 2000 сағаттан 3000 сағатқа дейін артады. Солтүстікте ашық күндер 120, оңүстікте 260. Бұлтты күндер солтүстіктен 60 күннен 10 күнге дейін азаяды. Күн сәулесінің альбедосы қар жамылғысында 70 – 80%, құмның бетінде 35% болады. Жылдық радиация солтүстікте 1500 кДжмкДж/м2оңтүстікте 2100 кДжмкДж/м2. Қазақстан жері қыс маусымында Сібір антициклонының тармағы мен жаз айларында Азорлық антициклонның ықпалына жиі ұшырап отырады. Осыған байланысты республиканың солтүстігінде оңтүстік-батыс және батыс, ал жазда солтүстік-батыс бағыттан соғатын жел басым келеді. Күн радияциясы тура және шашыранды деп бөлінеді. Олардың қосындысын жиынтық радиация дейді.

Жер бетінің күн сәулесін кері шағылыстыруы альбедо деп аталады.Оның көрсеткіші төсеніш жамылғысының сипатына байланысты болады.

 

Климаттық белдеулердің қасиеттері:

Тұрақты климаттық белдеулер дегеніміз - бір ғана ауа массасы басым болатын белдеулер

Өтпелі климаттық белдеулер дегеніміз – ауа массаларының  жыл мезгілдеріне байланысты бағыттарын өзгертуі (жазда-солтүстікке, қыста- оңтүстікке)

Back

·         Климат  (грек сөзінен аударғанда «еңкею (наклон) деген сөзді білдіреді.

·         Климат дегеніміз - жергілікті жердегі ауа-райының көп жылдық режимі

·         Атмосфераның жер бетіне таяу қабаты – тропосфераның белгілі бір жердегі белгілі бір қысқа мерзімдік (тәулік, апта, ай) жай-күйін ауа райы дейді.

·         Атмосфера қысымы, температура, ылғалдылық, жауын-шашын және жел ауа райының элементтері.

Климаттың географиялық факторлары — климат түзу процестерінің ағымын анықтайтын географиялық жағдайлар. Оларға:

·         жердің географиялық ендігі, кез келген жердің географиялық орны мен әртүрлі ендіктерде орналасуы күн сәулесінің түсу бұрышына өзіндік ықпалын тигізеді.Жердің пішініне байланысты күн сәулесінің түсу мөлшері экватордан полюстерге қарай біртіндеп азайып отырады.

·         теңіз деңгейінен биіктігі

·         жер бетінің құрлық пен теңізге бөлінуі

·         құрлық үсті бойынша — мұхиттар мен теңіздерден алыстығы

·         мұхит үсті бойынша — материктерден алыстығы

·         әр түрлі биіктіктегі жер бедері

·         мұхит ағыстары

·         топырақ бетінің сипаты

·         құрлықтағы суқоймалардың таралуы

·         өсімдік

·         қар

·         мұз жамылғылары

·         адамның іс-қимылдары

·         жер бедері Климаттың қалыптасуына әсер ететін ең маңызды факторлардың бірі-атмосфералық циркуляция. Ол түрлі сипаттағы ауа массаларының қысым айырмашылығына байланысты үнемі қозғалыста болады. Жердегі ауа массаларының экваторлық ауа массаларының басқасынан барлығы да теңіздік және континенттік деп жіктеледі.

Белгілі бір жерде ұзақ тұрақтаған ауа сол жерге тән өзіндік қасиеттерге (температурасы, ылғалдылығы, мөлдірлігі) ие болады. Осындай біртекті қасиеттері бар, үлкен көлемдегі ауа ауа массалары деп аталады.